Lex Maat keek 2 jaar geleden trots toe hoe zijn jonge collega’s Sabrina Siregar en Amir Sadeghi als eerste chirurgen ter wereld een longkankerpatiënt opereerden met 3D virtual reality. Daarbij worden virtuele beelden van de longanatomie tijdens een robot-geassisteerde operatie over de long geprojecteerd. Zo kan de chirurg live zien waar de tumor zit en waar bloedvaten en luchtwegen lopen. Die structuren zijn niet altijd zichtbaar met het blote oog en voor de chirurg bieden ze belangrijke informatie om de juiste route naar de tumor te bepalen.
Het was weer een grote stap voorwaarts in de chirurgische behandeling van longtumoren, een procedure waarin hij zich gedurende zijn loopbaan specialiseerde.
Plan
In 1982 – het vierde jaar van zijn opleiding geneeskunde – kwam Lex Maat bij de afdeling thoraxchirurgie terecht en ging er niet meer weg. Dat leek een spontane samenloop van omstandigheden, maar Maat had wel degelijk een plan. ‘Mijn moeder werkte van 1947 tot 1957 in de verpleging, en vertelde altijd prachtige verhalen over het wel en wee in het ziekenhuis. Er was destijds één chirurg voor het hele ziekenhuis’, herinnert hij zich.
‘Op mijn tiende kreeg mijn vader maagkanker. De diagnose werd te laat gesteld, hij was niet meer te genezen. Mijn vader overleed snel na de diagnose. Ik heb toen gezworen dat ik chirurg zou worden om iets tegen kanker te doen.’
LTS
Na de basisschool in 1968 was dat nog geen uitgemaakte zaak. ‘Ik kreeg in de 6e een LTS-advies, en misschíén kon ik wel naar de Mavo’, blikt hij terug. Maat ging ‘stapelen’ en in 1978 belandde hij met een VWO-diploma op zak in de collegebanken van de opleiding geneeskunde in Rotterdam.
Na zijn specialistenopleiding zette Maat het programma voor steunharten op. De voorbereidingen daarvoor begonnen omstreeks 1998. ‘Ik had tijdens mijn studie stage gelopen in Salt Lake City. Bij prof. Kolff, de uitvinder van de kunstnier en het kunsthart. Dus men dacht: dat kan die Maat wel.’
Grote operaties
Toen het steunhartprogramma goed liep, ging Maat zich meer toeleggen op de longchirurgie. De longchirurgie werd destijds nog conventioneel uitgevoerd met grote operaties. ‘In die tijd startten we met sleutelgatchirurgie, een ingreep via een kleine opening in de borstkas. Wij waren niet de eersten, maar wel early adapters.’
Hij kreeg toen ook zijn eerste patiënten met mesothelioom – asbestkanker – op zijn operatietafel. Veel kon hij niet voor hen betekenen. ‘Ik opereerde die mensen, en dat waren grote operaties die altijd werden gecombineerd met de chemotherapie pemetrexet en bestraling, maar achteraf bleek zo’n zware behandeling zinloos.’
Mesothelioom
Zinloos of niet, in 2023 promoveerde hij – 64 jaar oud – op zijn proefschrift ‘A Career in Surgery for Malignant pleural mesothelioma’. Mesothelioom is nog altijd een van de meest dodelijke vormen van kanker. Hij legt uit wat de ziekte zo lastig maakt. ‘Je ademt de vezels in en die dringen via de longen door tot in het longvlies. Mesothelioom verspreidt zich in de hele borstholte, het groeit in en het groeit door.’
Maar hoop begon te gloren toen prof. Joachim Aerts van Erasmus MC op het idee kwam om mesothelioom aan te vliegen vanuit de immunologie, herinnert hij zich. ‘Hij ontdekte dat dendritische celtherapie – een vorm van immuuntherapie – goede resultaten gaf bij mesothelioom. De therapie vertraagt de ziekte en stopt hem in sommige gevallen zelfs.’
Hij benoemt de jonge vrouw bij wie asbestkanker werd gediagnostiseerd. ‘Zij had als kind buiten gespeeld op een plek waar asbestafval lag. Door de combinatie van chemotherapie met dendritische celtherapie én een operatie is zij nu 15 jaar verder en nog steeds vrij van tumor.’
Studieverband
Lex was inmiddels gestopt met de operaties aan mesothelioom. Maar hij voert ze nu in studieverband weer uit om te kijken of de resultaten voor patiënten nog verder verbeteren als ze dendritische celtherapie krijgen in combinatie met een operatie.
Lex Maat doet op 28 augustus officieel zijn laatste operatie. Daarna gaat hij met een gerust hart met pensioen.
‘Ik heb vier uitstekende opvolgers. Ik wil het gezegd hebben: ik ben Paul Boomkamp (lid Raad van Bestuur, red.) dankbaar dat hij mijn afdelingshoofd de ruimte gaf om die opvolgers ruim voor mijn pensioen aan te stellen. We doen veel hoog complexe zorg en het kost tijd om je dat eigen te maken. De kosten gaan voor de baten uit. Dat is echt niet vanzelfsprekend in een universitair ziekenhuis.’
Paukenist
Hij blijft nog wel even meekijken vanuit de coulissen. ‘Ik blijf nog les geven aan de Erasmus MC Academie, bij de opleiding voor operatie assistenten. En ik zal mijn BIG-registratie nog met vijf jaar verlengen. Als zich een heel zeldzame of complexe casus voordoet, kan men mij bellen.’
Bang om zich te vervelen is hij sowieso niet, want als er geen operaties of lessen wachten, stort hij zich op muziek. ‘Ik maakte in mijn studietijd al deel uit van het Nederlands Studenten Orkest en zit nu onder meer in het Nederlands Dokters Orkest en het Symfonieorkest Rijnmond.’ Wat hij speelt? ‘Ik ben paukenist!’ Toont glunderend foto’s van zijn instrumenten. ‘Ik heb 14 pauken thuis.’
Het duurt dus nog wel even voordat Lex Maat zijn werkzame leven met de spreekwoordelijke knal gaat afsluiten.
