Het eerste project draait om de CRISPR-Cas technologie, waarmee heel precies een foutje in het DNA kan worden hersteld. Onderzoekers uit Frankrijk, Spanje en Rotterdam zien met de techniek spannende mogelijkheden voor patiënten met sikkelcelziekte. Dat is een aangeboren ziekte van de rode bloedcellen die wordt veroorzaakt door een fout in het hemoglobine-eiwit. Hemoglobine zorgt voor zuurstoftransport van de longen naar de rest van het lichaam.
‘Je moet onze plannen zien als een soort spellingscorrectie’, legt onderzoeksleider Sjaak Philipsen van de afdeling Celbiologie van het Erasmus MC uit. ‘Bij sikkelcelziekte zit een foutje in slechts één van de 3 miljard letters, oftewel basen, van ons genoom. Ons doel is om die afwijkende letter te corrigeren zodat het hemoglobine-eiwit weer normaal is.’
De techniek voor zo’n base-correctie bestaat al, maar Philipsen en collega’s willen de methode verbeteren en testen in gekweekte cellen van sikkelcelpatiënten. Ze krijgen daarvoor een subsidie van de European Innovation Council van bijna 4 miljoen euro, waarvan 727.000 euro voor Erasmus MC. Het is een ambitieus project, erkent Philipsen. ‘Het meest uitdagend is om base-correctie werkend te krijgen in de patiënt. Maar uiteindelijk is dat wel het doel.’
Baby-hemoglobine
In het tweede project kiezen de onderzoekers voor een alternatieve benadering. Ze gaan op zoek naar stofjes die de aanmaak van ‘baby-hemoglobine’ bevorderen. Dat zit zo: voor de geboorte bevatten rode bloedcellen alleen baby-hemoglobine. Na de geboorte wordt dit vervangen door volwassen hemoglobine. Bij patiënten met sikkelcelziekte is het baby-hemoglobine onbeschadigd. ‘We gaan 130.000 stoffen testen op hun vermogen om de aanmaak van baby-hemoglobine te stimuleren. We selecteren de meest effectieve stoffen en maken daarvan varianten die nog beter werken’, legt Philipsen uit.
Hij verwacht dat met deze aanpak op termijn nieuwe, goedkope, veilige en doeltreffende medicijnen voor sikkelcelpatiënten kunnen worden ontwikkeld. Ook dit is een ambitieus project: die nieuwe medicijnen moet zo effectief mogelijk zijn, zo weinig mogelijk bijwerkingen hebben én bij langdurig gebruik veilig zijn. De onderzoekers krijgen voor dit project 596.000 euro subsidie van NWO en werken samen met het European Molecular Biology Laboratory (EMBL) in Heidelberg.
Beide benaderingen zijn nodig, stellen de onderzoekers. Philipsen: ‘Correctie van het DNA zal de patiënten genezen van sikkelcelziekte, maar deze behandeling is duur en vereist een hoog-ontwikkelde zorginfrastructuur. Een nieuw medicijn zal veel makkelijker op grote schaal ingezet kunnen worden. Dat kan het verschil maken voor de meer dan 30 miljoen sikkelcelpatiënten in lage- en middeninkomenslanden.’
Over sikkelcelziekte
- Sikkelcelziekte is een erfelijke ziekte van de rode bloedcellen. Een fout in het hemoglobine-eiwit geeft de rode bloedcellen een afwijkende vorm.
- Patiënten met sikkelcelziekte hebben chronische bloedarmoede en heftige pijnaanvallen, ook wel sikkelcelcrises genoemd.
- Door de ziekte kunnen organen beschadigen. Daardoor is de levensverwachting van de patiënten in de westerse wereld 20-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. In lage inkomenslanden, waar geen goede zorg is, overlijdt 75% van de patiënten voor het vijfde levensjaar.
- In Nederland zijn er ongeveer 2000 patiënten met sikkelcelziekte en worden jaarlijks 40 tot 60 baby’s geboren met sikkelcelziekte.
- Huidige behandelmogelijkheden zijn symptoom-bestrijdende medicijnen (antibiotica, foliumzuur, hydroxycarbamide), bloedtransfusies en stamceltransplantatie, als een er een geschikte donor gevonden kan worden.
- In het Sikkelcelcentrum van het Erasmus MC worden ongeveer 600 patiënten (kinderen en volwassenen) behandeld. Een multidisciplinair team onder leiding van kinderarts-hematoloog dr. Marjon Cnossen en internist-hematoloog dr. Anita Rijneveld biedt de complexe zorg die deze patiënten nodig hebben.
- Het Erasmus MC Sikkelcelcentrum is erkend door de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en lid van EuroBloodNet, het Europese referentienetwerk voor zeldzame bloedziekten.
