Erasmus MC

Veldtocht tegen dodelijke alvleesklierkanker

Prof. dr. Casper van Eijck timmert hard aan de weg om een goede behandeling te vinden voor een van de meest dodelijke ziekten in Nederland: alvleesklierkanker.

Deel
40 likes
Leestijd 5 min
Casper-van-Eijck-Grote-Visite-0217-015

Support Casper

Om het werk van Casper van Eijck te financieren, richtten de nabestaanden van twee van zijn patiënten de stichting ‘Overleven met Alvleesklierkanker’ op. Daaruit volgde de campagne Support Casper. Ruim anderhalf miljoen euro werd al ingezameld.

Meer informatie: www.SupportCasper.nl

Prof. dr. Casper van Eijck

Prof. dr. Casper van Eijck

Meer dan anderhalf miljoen euro! Welke wetenschapper zou er géén raad mee weten? Hoogleraar Chirurgie met het aandachtsgebied Alvleesklierkanker Van Eijck en zijn team hebben een deel van het geld al uitgegeven ook: aan helpende handen die de zoek- tocht naar een effectieve behandeling tegen de ‘sluipmoordenaar’ in een stroomversnelling moeten brengen.

Van Eijck somt op: “We hebben twee labora- torium-analisten aangesteld, een in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en een in het Erasmus MC. Verder zijn er nu een arts-onderzoeker in het Amsterdam Medisch Centrum (AMC), plus twee arts-onderzoekers en een researchverpleegkundige in het Erasmus MC.” Nee, de zoektocht naar de heilige graal is niet voorbehouden aan het Erasmus MC bezweert hij. “Samen kom je véél sneller tot een oplossing dan individueel.”

Oncolytisch virus

Van Eijck heeft de koe stevig bij de horens. Onlangs reisde hij met zijn team van oncologen en virologen naar Duitsland, waar met een producent van virussen productafspraken worden gemaakt. Het biotech-bedrijf gaat te zijner tijd genetisch gemanipuleerde oncolytische virussen vervaardigen waarmee de eerste patiënten binnen afzienbare tijd in studieverband kunnen worden behandeld. Dat is twee jaar eerder dan aanvankelijk gehoopt.

Deze immuno-virotherapie, toegediend met een infuus, dient twee doelen: enerzijds wordt het afweersysteem van de patiënt wakker geschud en in stelling gebracht tegen de tumorcellen, anderzijds zijn de virussen door genetische manipulatie in staat kwaadaardige cellen aan te vallen terwijl ze gezonde cellen met rust laten. De hoop is dat de tumor in de alvleesklier op deze manier slinkt of op zijn minst tot staan wordt gebracht.

Doorpakken

In mei start bovendien in samenwerking – weer die samenwerking! – met Erasmus MC- longarts prof. dr. Joachim Aerts een klinisch onderzoek: na Aerts’ asbestkankerpatiënten worden nu alvleesklierkankerpatiënten behandeld met dendritische celtherapie. Daarbij wordt het eigen immuunsysteem als het ware ‘bewapend’, zodat het tumorcellen beter te lijf kan gaan. “Asbestkanker en alvleesklierkanker hebben dezelfde patronen, vandaar”, ligt Van Eijck toe.

Geld dat is ingezameld door een innig bevriende stichting heeft als voordeel dat het snel en doelgericht kan worden ingezet. Er hoeven geen tijdrovende onderzoeksvoorstellen te worden geschreven en er hoeft niet te worden geconcurreerd met andere onderzoeksgroepen. Van Eijck: “De stichting geeft ons ruimte voor innovatief onderzoek. We kunnen snel doorpakken en dit onderzoek omzetten in iets waar patiënten op korte termijn baat bij hebben.”

‘Eindelijk wordt deze ziekte serieus genomen’

Roodgloeiend

Van Eijck groeide de afgelopen jaren dankzij zijn veldtocht tegen alvleesklierkanker uit tot een bekende Nederlander. Hij schuift aan in talkshows, wordt geïnterviewd door landelijke dagbladen, komt over de vloer bij minister Edith Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Toen de destijds doodzieke tv-personality Joop Braakhekke in kranten Van Eijcks naam noemde, stond de telefoon van zijn secretariaat dagenlang roodgloeiend.

Hoe voelt dat? Dat al die nabestaanden, onder wie een bataljon bekende Nederlanders, allerlei benefietacties op touw zetten zodat jij je werk goed kunt doen? “Dat is natuurlijk indrukwekkend. Ik denk dat het komt omdat ik altijd heb geprobeerd dicht bij mijn patiënten te staan. Ik sta voor hen klaar, ze zijn voor mij geen nummer. Mensen voelen dat en proberen nu op hun beurt iets terug te doen. Maar ik denk ook dat het een teken is dat deze ziekte eindelijk serieus wordt genomen. En dat werd tijd! Er overlijden in Nederland elke dag minimaal acht mensen aan alvleesklierkanker.”

Zo werkt immuno-virotherapie

Immuno-virotherapie wordt ontwikkeld in samenwerking met onder anderen wetenschappelijk onderzoeker Bernadette van den Hoogen van de wereldwijd gerenommeerde afdeling Viroscience in het Erasmus MC. Bij deze behandeling krijgt de patiënt een virus toegediend. Het virus pakt kankercellen aan die niet kunnen worden uitgeschakeld met de traditionele methoden: een chirurgische operatie, chemotherapie of radiotherapie.

Het eerste mechanisme is dat het virus de natuurlijke afweer aanzet en versterkt. Zowel virussen als kankercellen zijn vreemde materialen voor het lichaam. Dankzij de toediening van virussen wordt het immuunsysteem alerter, zal het beter vreemde materialen herkennen en deze agressiever proberen weg te werken.

Het tweede mechanisme is dat virussen kwaadaardige cellen wél aanvallen en tegelijkertijd normale cellen ongemoeid laten. Gewone cellen zijn vaak in staat zo’n virus af te weren, terwijl tumorcellen er gevoeliger voor zijn.

Tien tot vijftien jaar geleden was virotherapie ook veelbesproken, maar toen konden wetenschappers virussen nog niet zodanig manipuleren als tegenwoordig. Virologen kunnen nu in het laboratorium stukjes DNA inbrengen bij virussen. Die stukjes DNA kunnen vervolgens in het lichaam worden ingebouwd in het DNA van de tumorcel. Deze techniek wordt gebruikt om gewenste eigenschappen van zowel virussen als tumorcellen te versterken en ongewenste eigenschappen uit te schakelen. Een gewenste eigenschap van een tumorcel is bijvoorbeeld geprogrammeerde celdood, een ongewenste eigenschap is ongeremde groei.

Target

Voor de therapie worden virussen gebruikt die geen ziekte teweegbrengen bij de mens. Deze virussen worden in het laboratorium sterker gemaakt. Ze treden dan harder op tegen tumorcellen. Tevens kan een virus worden bewapend: er worden genen ingebouwd die het immuunsysteem nóg meer activeren.

Tot slot kan het virus worden ‘getarget’. Medewerkers van het laboratorium zorgen ervoor dat het virus directer naar de tumorcellen gaat door het zo te manipuleren dat het de tumorcellen extra goed herkent.

Meest dodelijke soort

Alvleesklier- of pancreaskanker is een van de meest dodelijke kankersoorten. Ongeveer 94 procent van de patiënten overlijdt binnen vijf jaar na ontdekking.

Volgens het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) krijgen circa 2800 mensen jaarlijks de diagnose. Er overlijden meer mensen aan dan aan borstkanker. Alvleesklierkanker geeft over het algemeen pas in een laat stadium lichamelijke klachten. Die ontstaan wanneer uitzaaiingen zijn ontstaan of de tumor al ver is doorgegroeid. Op het moment dat de tumor wordt ontdekt, is het meestal te laat voor een operatie en is genezing doorgaans onmogelijk.

Om in aanmerking te komen voor immuno-virotherapie is het belangrijk dat de patiënt zoveel mogelijk de standaardbehandeling heeft ondergaan. Tevens is nog een redelijke lichamelijke conditie vereist.

Lees ook