Wat hebben jullie ontdekt?
Van Meurs: “We hebben ontdekt dat mensen die grote hoeveelheden van de darmbacterie streptococcus in hun darmflora meedragen, meer artrose gerelateerde pijn in hun knie hebben. Nader onderzoek met de MRI leerde dat deze mensen meer ontstekingen in het gewricht hebben. We hebben dat ontdekt in een onderzoek met 1500 deelnemers van de ERGO-studie. Dezelfde bevinding deden we bij 800 deelnemers van een soortgelijke bevolkingsstudie in Groningen: Life Lines.”
Hoe kunnen darmbacteriën de pijn in een knie verergeren?
“Sommige streptococci produceren endotoxines, giftige stofjes. Die komen via de darmwand in het bloed terecht en activeren daar macrofagen, cellen die onderdeel zijn van ons immuunsysteem. Macrofagen ruimen ziekmakende cellen en andere rommel op. Daarbij veroorzaken ze een ontsteking, en de ontsteking veroorzaakt pijn. Waarom nou juist in de knie? Tja, het is bekend dat ontsteking een grote rol speelt bij knieartrose. En van streptococci is al langer bekend dat ze ontstekingen veroorzaken in gewrichten en botweefsel. Hoe dat komt weten we nog niet precies.
We weten nog niet zeker of zo’n grote hoeveelheid streptococci de pijn en ontstekingen in de knie ook echt direct veroorzaken. Maar de aanwijzingen zijn wel sterk omdat we dit gevonden hebben in twee grote, onafhankelijke grote groepen personen. Bij beide groepen zagen we vergelijkbare resultaten. Sterker: we waren in mei op een artrose-congres waar een wetenschapper had gekeken naar de darmflora van een groep oudere mannen. Toen zij haar gegevens nog eens onder de loep nam, zag zij hetzelfde beeld.”
Wat hebben we aan deze ontdekking?
“Het lijkt erop dat bijvoorbeeld een vezelrijk dieet – veel verse groenten en fruit, volkoren producten, weinig bewerkt voedsel – de balans in het microbioom in de darmen ten goede komt. We verwachten dat de overvloed aan streptococci uit de darmen verdwijnt als je gezond eet. Als je het tenminste langdurig, consequent volhoudt.
Dit is nog onderwerp van vervolgonderzoek. Maar als we kunnen bewijzen dat een vezelrijke voeding de pijn en ontstekingen in de knie vermindert, is dat een grote stap voorwaarts. Mensen hoeven minder pijnstillers te slikken, en mogelijk verergert de ziekte minder snel.”
Ook gaan we nader onderzoeken wélke soorten streptococci verantwoordelijk zijn voor die verergerde pijn en ontstekingen in de knie. Dat is relatief makkelijk door het genoom van alle streptococci te analyseren. Maar het kost wel geld om dat onderzoek te doen. Een subsidieaanvraag loopt, en we zijn optimistisch over de kans van slagen.”
Hoe werken de darmflora?
Alle darmbacteriën, samen het microbioom van de darmen genoemd, produceren stofjes. Sommige stofjes zijn giftig: endotoxines. Streptococci zijn een bacteriesoort die ook in de darmen leeft. “Je kunt streptococci vergelijken met honden. Ook honden komen in alle soorten en maten, maar je noemt ze allemaal hond. Sommige zijn klein, andere groot, sommige zijn lief, andere zijn minder lief”, verklaart Cindy Boer. “Dat geldt ook voor streptococci: we hebben heel veel verschillende soorten in onze darmen, sommige zijn goed voor onze gezondheid, van andere kun je ziek worden.”
Over Ergo
In de langlopende bevolkingsstudie Ergo wordt de gezondheid van 40-plussers uit de wijk Ommoord al meer dan 25 jaar gevolgd. Onderzoekers verzamelen ook poep van de deelnemers. Die ontlasting vormt een schat aan informatie over het microbioom van de deelnemers.
Boer: “Je kunt het microbioom vergelijken met een ecosysteem. Dat moet in evenwicht zijn. Stel je een bos voor waar wilde zwijnen leven. Die zijn goed, want ze wroeten de boel om. Maar als het er teveel worden, richten ze schade aan. Dat geldt ook voor bacteriën in de darmen: als er teveel komen van een bepaalde soort, dan raakt het microbioom uit balans. Je ziet dat bijvoorbeeld al wanneer je een heel vette maaltijd eet. Dan verandert er iets in de samenstelling van darmbacteriën.”
Wat is knieartrose?
Artrose is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. In 2018 kregen 700.000 mensen de diagnose knieartrose. Het is een van de grootste oorzaken van mobiele beperkingen bij ouderen. Vanwege de vergrijzing verwacht men dat artrose de meest voorkomende ziekte in de huisartspraktijk wordt.
Veel patiënten hebben aanvankelijk baat bij oefentherapie, gewichtsvermindering of pijnstilling. Met het plaatsen van een prothese willen artsen zo lang mogelijk wachten omdat die een beperkte houdbaarheidsduur heeft.
Niet ieder geval van knieartrose wordt beïnvloed door de streptococcus bacterie. Soms is sprake van een erfelijke aanleg om artrose te ontwikkelen, maar ook overgewicht en zwaar lichamelijk werk draagt bij aan de ontwikkeling van knieartrose.
De aandoening kan ook worden veroorzaakt door een mechanisch defect, zoals een gescheurde kruisband of meniscus, waardoor de druk op het gewricht uit balans is. In het Erasmus MC wordt veel onderzoek gedaan naar artrose: van studies op celniveau tot klinische studies naar het effect van behandelingen en preventie.
Mocht het vezelrijke dieet na aanvullend onderzoek inderdaad een goede remedie blijken, dan kunnen aanzienlijke maatschappelijke kosten worden bespaard.
Top publicatie
Het onderzoek werd eind oktober 2019 gepubliceerd in Nature Communications
