Patholoog Folkert van Kemenade, al jaren betrokken bij het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker, is heel blij dat ook jongens de inenting krijgen. Het bestrijden van HPV en door HPV veroorzaakte kanker staat hoog op zijn agenda. Samen met collega Heleen van Beekhuizen, gynaecologisch oncoloog, heeft hij een taskforce opgericht (zie onderaan dit artikel). “Jongens lopen ook risico kanker te krijgen door HPV. Met een inenting kunnen ze zichzelf en anderen beschermen, want ze kunnen het virus dan ook niet overdragen.”
Nobelprijs
In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontdekte de Duitse viroloog Harald zur Hausen dat HPV kanker kan veroorzaken. Een bijzondere ontdekking – lang dacht men namelijk dat het herpesvirus de boosdoener was – waarvoor hij in 2008 de Nobelprijs kreeg.
HPV verspreidt zich gemakkelijk via de slijmvliezen, meestal via seksueel contact. 80% van de mensen komt met het virus in aanraking, meestal als ze tussen de 10 en de 30 jaar oud zijn. In Nederland krijgen jaarlijks 800 vrouwen baarmoederhalskanker als gevolg van HPV.
Tweehonderd types
Meer dan tweehonderd verschillende types HPV zijn er. Een stuk of twaalf daarvan geven een hoog risico op kanker, waaronder HPV-16 en HPV-18. Het vaccin dat in Nederland gebruikt wordt is gericht op deze twee varianten. HPV kan behalve baarmoederhalskanker ook andere soorten kanker veroorzaken aan vagina, vulva, penis, anus, keel- en mondholte.
Geen klachten
Tegen besmetting met het virus is volgens Van Kemenade weinig te doen. “Bijna iedereen die seksueel actief is, komt ermee in aanraking. De hoog risico HPV-types geven geen klachten. Wie het virus oploopt, merkt daar niets van. Condooms beschermen maar een klein beetje tegen overdracht. Genitale wratten worden ook veroorzaakt door HPV. Dat merken mensen wel. Maar dat is een HPV-variant die niet tot kanker leidt.”
Hoe veroorzaakt HPV kanker?
“Het virus komt eigenlijk per ongeluk in de cel terecht. Cellen delen zich en het virus gaat mee met de zich delende cellen. Soms ontstaan zogeheten voorloperlaesies, afwijkingen waaruit kanker kan ontstaan. Dit is vrij zeldzaam, alleen weet je dat niet van tevoren. Daarom krijgen vrouwen bij wie zulke laesies zijn vastgesteld een behandeling.”
Wat is het effect van vaccineren?
“Op termijn, bij een vaccinatiegraad van 80%, kan in twintig jaar tijd het aantal kankergevallen dalen tot 20% van het oorspronkelijke aantal. Een voorwaarde is wel dat er dan een vaccin gebruikt wordt dat tegen negen HPV-types beschermt. Op dit moment wordt in Nederland nog een vaccin gebruikt dat bescherming biedt tegen de twee belangrijkste HPV-types (16 en 18).
De WHO wil in 2080 minder dan 100.000 gevallen wereldwijd, zodat kanker als gevolg van HPV dan een zeldzame ziekte is geworden. Wereldwijd is het probleem nu nog veel groter, met 500.000 gevallen per jaar. De helft daarvan sterft. Dat zijn vooral vrouwen in landen met minder welvaart. In Australië zijn ze verder dan wij. Ze vaccineren er al tien jaar en hebben een vaccinatiegraad van rond de 90%. Daar bereiken ze al in 2030 het punt dat het een zeldzame ziekte is geworden.”
Heeft inenting op latere leeftijd nog zin?
“Tot een jaar of 25, 26 wel. Dat is mooi, want dat betekent dat meisjes een eerder gemiste inenting nog kunnen inhalen. Boven de 26 heeft het geen effect meer. De meeste mensen hebben het virus dan al gekregen.”
Fokke en Sukke
Ik toon Van Kemenade een cartoon van Fokke en Sukke waarin de cynische vraag wordt gesteld: ‘Wat wil je liever, autisme of peniskanker?’ “Dat zet de discussie wel meteen op scherp”, vindt hij. “Het wantrouwen tegen vaccins en tegen de overheid die ze aanbiedt, baart hem zorgen. “Het is heel erg dat mensen zich niet beschermen tegen een ziekte terwijl er een heel effectief en veilig middel is om de ziekte te voorkomen.”
Maar er zijn toch bijwerkingen?
“Het kan tot roodheid leiden op de plek waar de inenting is gegeven. Ook flauwvallen en koorts komen voor. Bij sommige mensen is er nog een paar dagen wat pijn. Deze bijwerkingen zijn niet heel plezierig, maar gaan allemaal over. Ze komen ook voor bij andere vaccinaties.”
Alle bijwerkingen worden goed in de gaten gehouden door Wereldgezondheidsorganisatie WHO (World Health Organization). In Nederland doet het RIVM de monitoring. Wereldwijd zijn er meer dan 250 miljoen vaccinaties gegeven. Hieruit zijn tot nu toe geen ernstige bijwerkingen naar voren gekomen.
Er was sprake van verlamming?
“Helaas zijn er allemaal verhalen over bijwerkingen de ronde gaan doen. Dat vind ik heel ernstig.
In Denemarken is op tv breed uitgemeten dat inenten tot verlamming zou leiden. Daardoor daalde de vaccinatiegraad tot 5%. In Japan ligt door de ophef daar het vaccinatieprogramma al een paar jaar stil. Er zijn ook verhalen dat je eraan kunt doodgaan. De suggestie ontstaat dat vaccinatie de oorzaak is, maar helaas is een kind soms al ziek zonder dat dit bekend is. Als het kind dan sterft na een vaccinatie, denkt men dat het daardoor komt.”
Je zou er autisme van kunnen krijgen?
“Dat autisme veroorzaakt wordt door vaccinaties is in de wereld gekomen door een publicatie van Andrew Wakefield in de Lancet in de jaren negentig. Die waarneming bleek niet waar te zijn. Het artikel is al lang teruggetrokken, maar blijft op internet de ronde doen. Soms worden hulpstoffen in het vaccin als boosdoener aangewezen, maar ook hiervan is nooit bewezen dat ze tot bijwerkingen leiden.”
Weerstand
“Het is dramatisch dat minder mensen zich laten vaccineren. De vaccinatiegraad van HPV bij meisjes in Nederland is gedaald tot 47%. Bij de introductie was het nog 65%. Er waren toen wel al meteen heftige reacties. Er was wantrouwen. Het is zorgwekkend dat een effectief middel zo minder effect heeft. Ik vind dat we daar als dokters iets mee moeten. Dat is onze plicht. Daarom zijn we de taskforce begonnen. Gelukkig zijn de laatste cijfers beter en zitten we nu weer op een vaccinatiegraad van boven de 55%. Het rare is dat er in andere landen ook weerstand is, maar dat daar toch veel mensen zich laten inenten. In Schotland 80% en in Vlaanderen zelfs 90%. Misschien heeft het ermee te maken dat kinderen de inentingen daar op school krijgen. Dat is toch anders dan thuis een brief krijgen met een oproep.”
Taskforce
Waarom hebben jullie een taskforce opgericht?
“Uit zorg over de vaccinatiegraad. We vinden dat artsen zich meer moeten uitspreken over nut en noodzaak van vaccineren. We willen dat baarmoederhalskanker voor 2035 een zeldzame ziekte is. Dat willen we bereiken door het geven van uitleg op scholen, aan artsen, aan allerlei betrokkenen. Als mensen nu de juiste keuze maken en zich laten inenten, kunnen ze een ziekte op latere leeftijd voorkomen.”
Bonus
“Ik ben betrokken bij het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Vrouwen vanaf dertig jaar krijgen elke vijf jaar een oproep voor een uitstrijkje. Zo kan gescreend worden op afwijkingen. Die kunnen goed behandeld worden. Met een laserinstrument wordt de afwijking verwijderd. Na een maand of zes is het virus dan verdwenen. Als het lukt jonge vrouwen met zulke voorloperlaesies op te sporen en te behandelen, dan zitten er vrouwen tussen bij wie je zo zestig jaar van hun leven redt. Dat is een enorme bonus.”
