Onder leiding van neonatoloog dr. Jasper Been van Erasmus MC koppelden dr. Lizbeth Burgos Ochoa en hun onderzoeksteam temperatuurgegevens van het KNMI aan de gegevens van meer dan twee miljoen Nederlandse zwangerschappen. Ook gebruikten ze data van het CBS om sociale omstandigheden mee te laten wegen. Wat bleek? Hitte verhoogt het risico op vroeggeboorte en een laag geboortegewicht. Bij zwangere vrouwen met een laag inkomen, een lage opleiding of een woning in een achterstandswijk is dit effect zelfs twee keer zo groot.
De resultaten zijn gepubliceerd in Public Health. ‘Het is voor het eerst dat klimaatverandering, zwangerschap en sociale ongelijkheid op deze manier in verband zijn gebracht,’ zegt Been van de afdelingen Verloskunde en Gynaecologie en Intensive Care Neonatologie. ‘De impact is in heel Nederland groot, maar vooral in wijken waar de gezondheidsverschillen toch al fors zijn. Het aantal vroeggeboortes ligt daar al hoger, maar dat zal dus nog meer toenemen als we hier niets aan doen.’
Hitte blijft hangen in de stad
Dat juist de vrouwen in die wijken meer risico lopen, komt mede door hun leefomgeving. Uit onderzoek van TU Delft blijkt dat het in achterstandswijken binnen tot wel vier graden warmer kan zijn dan in andere buurten. Dit is onder meer te wijten aan de gestapelde bouw, zoals flats, en een gebrek aan groen. Hierdoor blijft warmte hangen en koelen gebouwen ’s nachts slecht af.
In landen als Spanje en Portugal is het altijd al veel warmer geweest. Is het dan niet vreemd dat we juist in Nederland met dit soort warmteproblemen te maken krijgen? Volgens Been niet. ‘In Zuid-Europese landen is de bevolking meer gewend aan warmte,’ legt hij uit. ‘Risico’s nemen daar pas toe bij hogere temperaturen. Zwanger zijn bij extreme hitte in Nederland brengt daardoor extra risico’s met zich mee.’
Jasper Been en Lizbeth Burgos Ochoa
Risico’s met levenslange gevolgen, want vroeggeboorte – dus vóór 37 weken zwangerschap – is niet alleen een probleem bij de geboorte zelf. Prematuren hebben later vaker gezondheidsproblemen, leerachterstanden of zelfs blijvende handicaps. ‘Ze beginnen hun leven al met een achterstand. Dat is niet alleen zwaar voor het kind, maar voor het hele gezin’, zegt Been. ‘De gevolgen kunnen levenslang zijn.’
Hittestress hangt ook samen met een lager geboortegewicht. Baby’s die in de baarmoeder langere tijd zijn blootgesteld aan hitte, kunnen gemiddeld 45 gram lichter zijn bij geboorte. Dat gewichtsverlies is vergelijkbaar met het effect van licht roken tijdens de zwangerschap, zoals blijkt uit eerdere studies.
Hitteplan moet ook zwangere vrouwen beschermen
Volgens de neonatoloog is het tijd voor actie. ‘We moeten deze risico’s serieus nemen. Zeker in de wijken waar mensen zelf weinig middelen hebben om zichzelf te beschermen tegen de stijgende temperaturen.’ Hij pleit er daarom voor dat zwangere vrouwen en hun baby’s specifieke adviezen krijgen zoals via het Nationaal Hitteplan van het RIVM, iets dat nu nog niet het geval is.
Zwangere vrouwen kunnen zelf ook maatregelen nemen om de risico’s van hitte te beperken:
- Verkoeling zoeken buitenshuis als het binnen te warm is.
- Extra water drinken.
- Inspanning vermijden op hete dagen.
- Hun woning overdag zo koel mogelijk houden met gordijnen of zonwering.
De landelijke politiek, gemeenten en woningcorporaties kunnen eveneens veel doen. De oorzaken van klimaatverandering moeten worden aangepakt. Maar ook meer groen in de wijk, bomen voor schaduw en zonwering aan huizen kunnen verschil maken. Voor toekomstig onderzoek wil Been ook met bewoners van kwetsbare wijken in gesprek om samen oplossingen te bedenken. ‘Veel goede oplossingen kunnen van de mensen zelf komen. We kunnen van elkaar leren en zij kunnen precies aangeven waar meer inzet nodig is’, legt hij uit.
‘Het is goed om onderzoek te doen en nog beter om daarmee de gezondheidszorg te verbeteren. Dat moeten we met elkaar doen. Daarom spreek ik binnenkort ook met veel plezier op een congres over stedenbouw. Want hoe we bouwen, heeft zeker effect op hoe gezond we zijn. Dat geldt dus zelfs al voor de allerkleinsten, bij wie je het misschien niet verwacht.’
UNICEF
‘Het is heel belangrijk dat Erasmus MC de gezondheidsgevolgen van klimaatverandering heeft onderzocht onder zwangere vrouwen,’ zegt Suzanne Laszlo, directeur van UNICEF Nederland. ‘Dit benadrukt nogmaals de urgentie om zwangere vrouwen en kinderen te beschermen tegen langdurige hitte, zoals ook blijkt uit ons recente onderzoek naar opgroeien in een veranderend klimaat in Nederland (juni 2025). Vooral hittestress is gevaarlijk voor zwangere vrouwen en pasgeborenen en heeft ernstige gezondheidsproblemen tot gevolg. Dit zien we ook in ons internationale werk en kan alleen aangepakt worden door tijdig en effectief klimaatbeleid.’
Lof der Geneeskunst
Meer horen van neonatoloog dr. Jasper Been? Dan ben je van harte welkom op Lof der Geneeskunst, op vrijdag 3 oktober 2025 in de Doelen. Lof is de gratis publiekslezing van het Erasmus MC. Het thema dit jaar is ‘Gezonde planeet, gezonde mens: Op zoek naar balans’. Been duikt tijdens Lof dieper in op dit thema, samen twee onderzoekers van de TU Delft en de Erasmus Universiteit Rotterdam. De lezingen worden afgewisseld met muziek-, dans- en circusoptredens van Codarts-studenten. Aanmelden is vanaf 1 juli 2025 mogelijk via de website.
Preventie
Preventie helpt mensen langer en gezonder te leven. Met onze kennis over het voorkomen van ziektes en het verbeteren van de gezondheid, biedt het Erasmus MC objectieve informatie aan overheden, beleidsmakers en de preventiepraktijk. Zo nemen we verantwoordelijkheid voor een gezonder mens in een gezonde omgeving. Zoals beschreven in Koers28, de strategie van het Erasmus MC.
