Chirurg Bas Groot Koerkamp werkte in 2012 twee jaar als fellow in het vooraanstaande Memorial Sloan Kettering Cancer Center (MSKCC) in New York. Daar maakte hij kennis met toepassing van de chemopomp bij de behandeling van leveruitzaaiingen van darmkanker. Patiënten krijgen een chemopomp onderhuids in de buik geïmplanteerd die continu hoge doses chemo rechtstreeks in de slagader naar de lever toedient.

Veelbelovende kankerbehandeling hoeft niet peperduur te zijn

Twee jaar langer

Deze pomp werd al langer gebruikt bij de bestrijding van chronische pijn en spasmen. Ook het chemotherapeuticum is een ‘oude bekende’: het middel werd in de VS al jaren ingezet als chemotherapie. Groot Koerkamp deed terugkijkend dossieronderzoek naar de werkzaamheid en wat bleek: darmkankerpatiënten die tijdens hun operatie aan de leveruitzaaiïngen een chemopomp kregen geïmplanteerd, leefden gemiddeld twee jaar langer dan patiënten die zo’n pomp niet kregen.

Illustratie: Grand Foulard

Reservoir

Het werkt als volgt: De chemopomp heeft een reservoir van 35 milliliter en geeft via een katheter 24 uur per dag circa 1,5 milliliter van een oplossing met floxuridine af in de leverslagader. De patiënt krijgt zes kuren chemotherapie van vier weken. Elke kuur bestaat uit twee weken Floxuridine, gevolgd door twee weken zoutoplossing. Groot Koerkamp: “De chemopomp wordt dus elke twee weken geleegd en weer gevuld met de juiste oplossing (Floxuridine of zoutoplossing). Dat bijvullen gebeurt op de dagbehandeling van de afdeling Oncologie. Medisch oncoloog dr. Marjolein Homs begeleidt deze behandeling.”

Floxuridine

De chemopomp wordt geplaatst tijdens de operatie om de leveruitzaaiingen te verwijderen, dus er is geen extra ingreep nodig voor plaatsing van de chemopomp. Groot Koerkamp somt de voordelen op: “95 procent van de floxuridine wordt afgebroken in de lever. Doordat het daar wordt afgebroken, kan een veel hogere dosering worden gegeven dan gebruikelijk, zonder dat de rest van het lichaam er last van heeft. Daarom geeft de therapie ook nauwelijks bijwerkingen. Geen haaruitval, misselijkheid en diarree.”

Aanvullend

De chemopomp is een zogeheten adjuvante therapie, dus werkt aanvullend op de operatie. De behandeling is, in vergelijking tot andere nieuwe kankergeneesmiddelen, goedkoop, zegt Groot Koerkamp. “Het middel dat in de pomp wordt gebruikt is al sinds 1971 op de markt in de VS en de pomp is ontwikkeld voor toepassing in de pijngeneeskunde en bij spasticiteit. Het is dus een beproefde methode, waar we een relatief lage prijs voor betalen. Inclusief kosten voor opname, operatie en nazorg kost een chemopompbehandeling ongeveer 15.000 euro. Vergeleken met sommige nieuwe kankergeneesmiddelen is dat heel goedkoop.”

Pilot

Omdat de chemopomp in combinatie met floxuridine nog niet eerder in Nederland was toegepast, moest een pilotstudie worden gedaan om te bezien of de therapie ook hier in Nederland veilig kan worden toegepast. “Dat blijkt inderdaad het geval”, zegt Groot Koerkamp. “We hebben, in samenwerking met het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (AVL) in Amsterdam twintig chemopomp-operaties uitgevoerd.”

Fase 3

Afgelopen september is de groep van Groot Koerkamp begonnen met een zogeheten fase 3 trial. “Met de Pilot hebben we laten zien dat we de behandeling in Nederland veilig kunnen toepassen. Met de fase 3 trial willen we aantonen dat aanvullende therapie met de chemopomp daadwerkelijk de levensverwachting verlengt en dat de ingreep kosteneffectief is. Als de resultaten goed zijn, en dat verwacht ik wel, opent dat ook de weg naar opname van de pomp in het zorgverzekeringspakket.
“We werken in deze trial opnieuw samen met het AVL en zijn ook begonnen operatieteams in het Amsterdam UMC en UMC Utrecht op te leiden, zodat ook daar patiënten aan een chemopomp kunnen worden geholpen. Onlangs is bovendien de eerste chemopomp in het IJsselland Ziekenhuis geïmplanteerd.”

KWF

Inmiddels wil Groot Koerkamp ook onderzoeken of de chemopomp een goede aanvullende therapie is voor patiënten met níet operatief verwijderbare galwegkanker in de lever. Hij heeft voor die studie 400.000 euro subsidie gekregen van het KWF. “De chemopomp wordt bij deze patiënten geplaatst met het doel de galwegkanker te verkleinen zodat de patiënten langer leven. Soms is de tumor na behandeling met de pomp wél operatief te verwijderen. Deze studie start in september”
Het is de bedoeling dat de chemopomp steeds vaker met behulp van robotchirurgie te plaatsen. “De eerste implantatie met de operatierobot is inmiddels uitgevoerd. Een chirurg van het Memorial Sloane Kettering Cancer Center was daarbij aanwezig als expert.”

Patiënten gezocht

Chirurg Bas Groot Koerkamp en arts-onderzoekers Wills Filipe en Florian Buisman zijn inmiddels bezig met de fase 3 studie naar de chemopomp. De studie staat open voor 230 patiënten met leveruitzaaiingen na darmkanker. De patiënten kunnen worden doorverwezen door hun behandelend chirurg of oncoloog, vóórdat zij hun operatie hebben ondergaan aan de leveruitzaaiingen. De chemopomp wordt namelijk geïmplanteerd tijdens die operatie.
Wills Filipe: “De patiënten worden via loting verdeeld in twee groepen. De ene groep krijgt tijdens de operatie aan de leveruitzaaiingen de chemopomp geïmplanteerd. De andere groep krijgt niet de chemopomp, maar de standaard behandeling. Bij hen worden alleen de leveruitzaaiingen verwijderd.”
Filipe erkent dat het voor de patiënten die tijdens de studie de chemopomp níet krijgen een hard gelag kan zijn. “Aanvullende therapie met de chemopomp is geen standaard behandeling. Het is dus in Nederland alleen in ons studieverband te krijgen. Een gerandomiseerd onderzoek, waarin twee groepen met elkaar worden vergeleken, is helaas de enige manier waarop we hard wetenschappelijk bewijs kunnen krijgen dat aanvullende therapie met de chemopomp werkt. En dat het de levensverwachting aanzienlijk verlengt. Dat bewijs is noodzakelijk voordat deze behandeling voor iedereen beschikbaar kan worden gemaakt.”
Meer informatie over de chemopomp is hier te vinden.

Blote oog

Jaarlijks krijgen 15.000 mensen darmkanker. Ongeveer een derde van hen ontwikkelt leveruitzaaiingen. De lever is vaak het eerste orgaan dat wordt aangedaan omdat de dikke darm via de poortader zijn bloed als eerste aan de lever afgeeft.
De huidige standaard behandeling voor leveruitzaaiingen van darmkanker bestaat uit operatieve verwijdering van de uitzaaiingen. Er kunnen echter ook hele kleine uitzaaiingen zijn die onzichtbaar zijn op een scan, of tijdens de operatie. Deze kunnen alsnog gaan groeien waardoor bij zeventig procent van de geopereerde patiënten weer kanker ontstaat. Onderzoekers hebben ontdekt dat gewone chemotherapie bij patiënten die geopereerd zijn aan de leveruitzaaiingen, geen meerwaarde heeft voor de overleving van deze patiëntengroep.