Erasmus MC

Afgebroken reis

Minder uitbraken van gevaarlijke virussen. Tijdig maatregelen treffen tegen uitbreiding van een ziekte in plaats van pas in actie komen nadat een epidemie is ontstaan. Dat moet worden bereikt met een ambitieus Europees onderzoeksnetwerk: COMPARE.

Deel
1 likes
Leestijd 3 min
Ebola20oefening20Erasmus20MC200914-10

Stel, in een stad in Centraal-Afrika overlijden in korte tijd veel bewoners die kort ervoor nog gezond waren. Onderzoek wijst uit dat een tot dusver onbekend virus de oorzaak is. Zou het dan niet mooi zijn als zorgverleners en autoriteiten op een kaart konden zien naar welke steden de virusziekte zich het eerst zal verspreiden? Dan kon in die plaatsen iedereen op scherp worden gezet: bijvoorbeeld door de bevolking op het hart te drukken regelmatig de handen te wassen en niemand aan te raken die de ziekteverschijnselen heeft.

Het is precies wat wordt beoogd met COMPARE. “En het is precies wat we een paar jaar geleden graag hadden willen doen, maar nog niet kónden, bij de uitbraak van ebola in West-Afrika”, zegt Marion Koopmans, afdelingshoofd Viroscience en hoogleraar Virologie in het Erasmus MC. “Toen de eerst signalen over ebola binnenkwamen, circuleerde het virus al vier tot vijf maanden en had het verschillende landen bereikt. Dan hol je achter de feiten aan.”

‘We zoeken nu in rioolwater wereldwijd’

Niet eerder vertoond

Koopmans is mede-coördinator van COMPARE, dat valt onder het programma Horizon2020 van de Europese Unie. “Het is een nieuwe manier om infecties te vinden”, zegt ze. “We willen dit veel vroeger, sneller en beter kunnen dan nu, het liefst vóór grote uitbraken. Daarvoor gebruiken we nieuwe technieken waarmee je genen in kaart kunt brengen van virussen, bacteriën en parasieten. Dat is niet eerder vertoond. In de oude situatie heb je voor het ene een viroloog nodig, voor het andere een bacterioloog en voor het derde een parasitoloog, allemaal met gespecialiseerde technieken.”

Eerst genen van micro-organismen en virussen verzamelen in bijvoorbeeld mensen of dieren. Daarna patronen herkennen in de grote hoeveelheid informatie. En tot slot op basis van die kennis kunnen voorspellen wat er gaat gebeuren wanneer ergens een virus is ontdekt. Dat is de route die de onderzoekers de komende jaren willen volgen.

Genen verzamelen

Koopmans: “Aan de hand van relevante vraagstellingen vergaren we nu volop genen. Sinds het najaar is er bijvoorbeeld een afspraak met specialisten infectieziekten van dertig klinieken in Amerika, Europa en het Midden-Oosten die zijn gespecialiseerd in reizigers. Zodra zij niet weten wat er aan de hand is bij een patiënt die na een reis ernstig ziek is geraakt of is overleden, zullen ze in de nabije toekomst onder meer het bloed van de patiënt naar het Erasmus MC sturen. Wij proberen dan te achterhalen wat de ziekteoorzaak was.”

Ze vervolgt: “Een studie die langer loopt en waarover ik enthousiast ben, is dat we samen met de Deense Technische Universiteit alle micro-organismen en virussen sequencen (de volgorde van de DNA-bouwstenen bepalen, red.) die voorkomen in het rioolwater van tachtig grote steden wereldwijd. Zie het als een thermometer. Circuleren er virussen? Welke virussen zijn dat? Misschien zien we in een stad polio, terwijl werd gedacht dat die ziekte daar niet meer bestond. Hoe zeker zijn de resultaten? Hoe betrouwbaar zijn de analyses? Dat zijn cruciale vragen.”

Na 2020 willen de onderzoekers gevonden genen van micro-organismen en virussen koppelen aan andere gegevens. Koopmans: “Bijvoorbeeld verkeerspatronen. Reizen er veel mensen van stad A naar stad B? En ligt stad C juist meer geïsoleerd dan stad A? Als dát bekend is wanneer een onbekend en gevaarlijk virus wordt gevonden in rioolwater, weet je dat je eerst al je energie moet steken in preventieve maatregelen in stad B.”

Geheugen opfrissen

Wanneer bijvoorbeeld zou COMPARE waardevol kunnen zijn voor Nederland? Koopmans: “In het verleden zijn vaak nieuwe varianten van het gewone buikgriepvirus ontstaan in Azië. Die verspreidden zich daarna wereldwijd. Als we vroeg iets nieuws kunnen herkennen in Azië en weten te voorspellen welke verspreidingsroutes het virus gaat volgen, kunnen zo nodig Nederlandse zieken- en verpleeghuizen worden gewaarschuwd. Zo van: vertel je medewerkers hun geheugen op te frissen op het vlak van preventiemaatregelen.”

COMPARE is essentieel. Er zijn steeds meer mensen, megasteden en reisbewegingen. Enorme hoeveelheden personen en immense aantallen dieren wonen dicht bij elkaar. Deze factoren vergroten het risico op snelle verspreiding van virussen. Bij het onderzoek is ook The European Bioinformatics Institute uit Engeland betrokken, evenals een Hongaarse astrofysicus die gewend is de weg te vinden in grote databestanden.

Projectnummer 643476

Lees ook