Als een nier uit het lichaam wordt genomen, treedt in min of meerdere mate schade aan het lichaam, maar ook aan de nier op. Zeker nu zowel donoren als ontvangers ouder worden op het moment van transplantatie, wordt het beperken van deze schade belangrijker. De afdeling Chirurgie ging op zoek naar methoden om het herstel na een donatie te bevorderen.
Enkele jaren geleden werd al bij muizen aangetoond dat een kortdurend calorie- en eiwitarm dieet de schade aan nieren spectaculair kan verminderen. Het dieet werd vervolgens getest en veilig bevonden bij gezonde proefpersonen. Vorig jaar werden ongeveer dertig nierdonoren geselecteerd. De helft van hen kreeg vijf dagen lang een calorie- en eiwitarm dieet voor de operatie, de andere helft volgde zijn of haar gebruikelijke voedingspatroon.
Shakes
Het dieet bestond uit synthetische shakes, die dertig procent minder calorieën en tachtig procent minder eiwitten bevatten dan in het dagelijks aanbevolen voedingspatroon. Het dieet bleek bij te dragen aan een sneller herstel van zowel de donor als de ontvanger, ontdekte dr. Franny Jongbloed, onderzoeker en internist in opleiding en inmiddels gepromoveerd aan het Erasmus MC. De functie van de overgebleven nier kwam bij de diëtende groep donoren aanzienlijk sneller weer op peil.
Ook de ontvanger van een ‘diëtende’ nier kreeg sneller een goede nierfunctie. “Het dieet zorgt ervoor dat de donornier een pakketje beschermende genen mee krijgt”, veronderstelt Jongbloed.
Diëten vlak voor een transplantatieprocedure na donatie bij leven is dus zinvol. “De nierdonoren hielden het dieet goed vol”, constateert ze. “Het is een zeer gemotiveerde groep mensen. Dit blijkt onder andere uit dat ze zelf gezond zijn en vaak aan een dierbare doneren, van wie ze hebben gezien hoe deze heeft geleden onder zijn of haar nieraandoening.”
Onderzoek
Hoe kwam dit inzicht tot stand? De afdeling Experimentele Chirurgie verricht onderzoek zoek naar methoden om de kwaliteit van het ‘transplantaat’ te verbeteren. “We hebben geconstateerd dat de schade die optreedt door het uitnemen van de nier groter is naarmate de donor ouder wordt. We vroegen ons af: hoe komt dat precies en kunnen we dat misschien beïnvloeden? We hebben daarom contact gezocht met prof. dr. Jan Hoeijmakers”, vertelt universitair hoofddocent dr. Ron de Bruin. “Hoeijmakers is immers gespecialiseerd in het proces van veroudering, en toonde lang geleden al aan dat dieetrestrictie het proces van veroudering vertraagt. Muizen die dertig procent minder eten, leven langer.”
In samenwerking met het RIVM in Bilthoven, dat geïnteresseerd is in de gezondheid bevorderende effecten van dieetrestrictie, volgde een zoektocht naar factoren die invloed hebben op de schade aan organen die ontstaat door het ontbreken van zuurstof. Uit de studies is gebleken dat de schade ontstaat door vrije zuurstofradicalen. Maar wanneer het lichaam caloriearm voedsel krijgt, blijken de organen meer enzymen aan te maken die deze zuurstofradicalen opruimen.
Een goede voedingstoestand stimuleert de wondgenezing
Onderzoek bij muizen toonde zelfs aan dat nierschade achterwege bleef als er een week lang een dieet werd gevolgd. De Bruin: “Wij waren benieuwd welke voedingsstoffen dit effect veroorzaakten. Vetten? Eiwitten? Of juist koolhydraten? En we wilden ook weten: hoe lang moet je zo’n dieet dan volhouden? Want iedere chirurg weet ook: je moet een patiënt niet verzwakken door onnodige beperkingen in eten. Een goede voedingstoestand stimuleert de wondgenezing en vermindert de effecten van de stress van de operatie.”
Nieuw onderzoek volgde, waaruit bleek dat eiwitvrije voeding de productie van deze beschermende enzymen stimuleert. “Een combinatie van tachtig procent minder eiwitten en dertig procent minder calorieën bleek het beste te werken”, vervolgt De Bruin. En in de praktijk leek dit inderdaad zowel een dieet wat mensen goed konden volhouden, als één die het herstel in patiënten ook bevordert.
Chemo
Omdat bij muizen dieetrestrictie niet alleen werkt bij transplantatiechirurgie, maar ook kan beschermen tegen de bijwerkingen van chemotherapie, heeft de afdeling Interne Oncologie dit dieet getest bij mensen die behandeld werden met het chemotherapeuticum Irinotecan. Ook deze studie gaf aanwijzingen dat patiënten beter bestand zijn tegen de bijwerkingen van dit middel. Dit onderzoek zal ook binnenkort worden gepubliceerd.
Om te zorgen dat de nierdonoren uit de studie van Franny Jongbloed het juiste dieet volgden, werd een synthetisch dieet aangeboden. “Het is een poeder geworden dat je moet aanlengen met water. Deelnemers mochten daar dan alleen nog wat fruit bij eten. In het bloed van de deelnemers toonden we veranderingen aan die ons leerden dat de deelnemers zich aan het dieet hielden”.
De resultaten van deze studie zijn weliswaar veelbelovend, maar nog niet zo sterk als in de eerdere muizenstudies. Het blijft daarom zoeken naar het beste dieet voor mensen, en binnenkort zal een nieuwe studie worden gestart om de beschermende effecten van een vastendieet bij een operatie te bestuderen.
