Wat is een wakkere hersenoperatie?
“Dat is een operatie waarbij een patiënt een deel van de operatie klaarwakker is om spraak- en bewegingstestjes te doen.” Bij het openen van de schedel is de patiënt onder narcose. “Daarna bekijk ik eerst waar de belangrijkste hersenfuncties zitten. Als ik die in kaart heb, ga ik de tumor weghalen. Tijdens het weghalen spreekt een neurolinguïst met de patiënt en doet allerlei taaltestjes. Ik breng de hersenfuncties in kaart door met hele zwakke stroompjes elektriciteit de hersenen te stimuleren en de zenuwbanen te identificeren. Dat voelt de patiënt vaak, doordat hij of zij schokjes of tintelingen voelt in armen of benen of het gezicht. Dan weet ik dat ik op zo’n zenuwbaan zit. Vervolgens leg ik daar een nummer van steriel karton neer en dan weet ik dat ik daar niet verder kan. Ik wil precies weten waar de grens ligt om de tumor zo maximaal mogelijk weg te halen. Dat betekent ook dat ik niet altijd alles kan weghalen. De tumor is soms ingegroeid in het gebied waarmee je bijvoorbeeld de linker of rechter lichaamshelft aanstuurt of het spraakgebied. Dan moet ik stoppen, want anders kan de patiënt daaraan een verlamming of een afasie, een spraakprobleem overhouden. Als de patiënt niet wakker is, dan kun je de spraak en beweging van die persoon niet testen, want onder narcose kan de patiënt geen reactie geven.”
Wat gebeurt er in de hersenen als een patiënt tijdens deze operatie muziek maakt?
“Dat weten we niet precies. Wat we weten is alleen bekend van de functionele MRI scans van mensen die tijdens zo’n scan muziek maakten. Daarvan weten we dat meerdere hersenfuncties een rol spelen. Denk aan het geheugen en gehoor, de vaardigheid van de handen en muzikaliteit. Maar dingen zoals muzikaliteit, daarvan weten we niet waar dit in de hersenen zit. We weten wel waar een klein deel van het geheugen zit en vaardigheid en gehoor. Dus we testen tijdens de operatie ook maar een klein gedeelte van die muzikaliteit. Als het gitaar spelen moeilijker wordt, dan gaan we dan alleen verder met het testen van de vaardigheid van de handen. Want de patiënt wil natuurlijk ook dat ik de hersentumor zo goed mogelijk weghaal.”
Hoe bepaal je of de tumor voldoende is verwijderd?
“Ten eerste door wat ik zie door de microscoop. Ten tweede door wat ik voel. Want soms lijkt tumorweefsel heel erg op hersenweefsel. Als ik geen verschil kan zien, dan voel ik het dankzij jarenlange ervaring. Het tumorweefsel is net iets harder dan de witte stof van de hersenen. En ten derde, ik ga door totdat we de hersenfuncties voor spraak en beweging van de patiënt tegenkomen. Dan is er nog een vierde aspect. We hebben een navigatiesysteem, een soort tomtom, op de operatiekamer die helpt om de grenzen van de tumor te vinden. Hiervoor wordt voor de operatie een MRI beeld gemaakt van het hoofd van de patiënt. Dit beeld wordt tijdens de operatie vergeleken met 3D camerabeeld van de hersenen van de patiënt tijdens de operatie.”
Wanneer weet je of de operatie is geslaagd?
“De operatie is geslaagd als de patiënt er goed uit komt, als alle hersenfuncties intact zijn. En daarnaast als er zoveel mogelijk tumorweefsel is verwijderd. Het beste is om dit drie maanden na de operatie vast te stellen met een MRI. Dan weet je of je een optimaal resultaat hebt bereikt.”
Is dit bij iedere patiënt die een hersenoperatie ondergaat hetzelfde?
“We voeren deze operatie meestal uit bij patiënten met laaggradige gliomen, doorgaans langzaam groeiende tumoren, vlakbij belangrijke functies in de hersenen. Maar dankzij een subsidie van KWF Kankerbestrijding onderzoeken wij in een gerandomiseerde studie het verschil in effect van de wakkere hersenoperatie en operatie onder volledige narcose nu ook bij patiënten met zeer kwaadaardige hersentumoren. Ik denk dat juist deze patiënten hier baat bij kunnen hebben, omdat je veiliger kunt opereren en meer kunt weghalen. Deze patiënten hebben vaak maar een korte levensverwachting. Uit ervaring weten we al dat als je meer kwaadaardig hersenweefsel kunt weghalen, dit de overleving ten goede komt. Maar je wilt natuurlijk niet dat ze langer leven met een halfzijdige verlamming of afasie. Vandaar dat we ook bij deze patiënten onderzoeken: hoe kunnen we zo veilig, maar ook zo maximaal mogelijk tumorweefsel weghalen.”
Erasmus MC Hersentumorcentrum
Patiënten met een glioblastoom die nog niet zijn geopereerd, kunnen voor deze studie worden doorverwezen naar het Erasmus MC Hersentumorcentrum.
Lees ook het verhaal van Jelle van Tilburg, die gitaar speelde tijdens zijn wakkere hersenoperatie.
