Vooropgesteld: Lex Burdorf houdt van Rotterdam. Ont-zet-tend veel. ‘Geweldige stad, met al z’n cultuur, de kunst op straat, en dat rauwe randje! Ik fiets elke dag de rivier over, een heerlijk moment van de dag. Ik wil hier nóóit meer weg’, steekt hij van wal.
Nog zoiets leuks: ‘Typisch Rotterdam om midden in de stad een golfslagbad aan te leggen (RiF010, red.). Zo leuk om te zien hoe mensen daar aan het surfen zijn, en hoe mensen er omheen staan te kijken. Deze stad heeft reuring. Toen ik hier kwam werken, gingen de winkels nog om half zes dicht. Dan kon je een kanon afschieten in het centrum, zonder iemand te raken.’
Schone lucht
Lex neemt deze zomer afscheid als hoogleraar determinanten van volksgezondheid. Hij onderzocht wat er nodig is om mensen gezond te houden. Schone lucht, kennis over de eigen gezondheid, toegang tot gezonde voeding. Ruimte om te sporten en te spelen. Groen tussen de huizen.
Die geweldige stad Rotterdam is een dynamische smeltkroes geworden, waar veel winkels van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat open zijn, maar dat heeft een keerzijde. ‘De voedselomgeving is hier krankzinnig slecht’, zegt hij . ‘Neem het Centraal Station. Vroeger had je beneden in een hoekje richting de perrons een kioskje waar je een kop koffie en een gevulde koek kon krijgen. Nu is het één grote fastfood-hal.’
Fastfood
Ook in andere delen van de (binnen)stad is het bar en boos. I’m lovin it. Fingerlicking good. It’s the dough. Stilt stevige trek. Zit er op steenworp van waar je bent géén vestiging van een fastfoodketen of een snoepautomaat, dan zijn er wel manshoge abri’s die ons toeschreeuwen dat we blij worden van hamburgers, kipkluiven, pizza’s en candybars. Er gaan miljarden om in de marketing om mensen te verleiden tot ongezonde voeding. Te vet, te zoet, te zout, te bewerkt, hartstikke slecht.
‘De voedselomgeving is hier krankzinnig slecht’
Burdorf is er kritisch op. ‘Dat mag kennelijk. En dat het wordt gegeten, heet de vrije keus van mensen. Maar ik vind dat mensen worden gedwongen. Ze worden elke dag gebombardeerd met reclame die hen oproept om bij McDonalds te gaan eten. Ik vind dat Rotterdam lef mag tonen en keuzes mag maken. De samenleving betaalt tenslotte de schade. Niet de ondernemers.’
Verboden
Burdorf ziet het liefst dat er geen nieuwe fastfoodzaken bij komen. Reclame voor slechte voeding mag wat hem betreft worden verboden, zoals reclame voor sigaretten en alcohol al jaren verboden is. Hij weet zeker dat het effect groot zal zijn. ‘Toen ik in Erasmus MC kwam werken, mocht je nog roken op kantoor. In een restaurant stak je buurman een sigaret op terwijl jij nog zat te eten. Dat is nu onvoorstelbaar.’
Een andere levensbehoefte waarvoor hij zich sterk maakte tijdens zijn loopbaan: schone lucht voor de stad. ‘Vanaf eind jaren negentig drong het besef door dat Rotterdam een echte autostad was geworden, met een slechte luchtkwaliteit als gevolg. De Coolsingel heette de Kortste Snelweg van Nederland.’
Sneller
Het wordt beter, ziet Burdorf, al mag het sneller gaan. ‘De auto mag van mij helemaal de binnenstad uit, maar de Coolsingel is al veel beter ingericht dan vroeger. Het nieuwe Hofplein wordt groen. We moeten bij het inrichten van de stad goed nadenken wat we de komende 50 jaar willen voor de gezondheid van mensen die hier wonen en werken.’
Dat sluit naadloos aan bij de missie van Erasmus MC, dat staat voor een gezonde bevolking. ‘Daarin is Erasmus MC uniek. Ik vind dat Erasmus MC zich hierover moet blijven uitspreken. Laatst hadden artsen van hier een prachtige actie tegen de verkoop van sigaretten bij Albert Heijn. Ze maken zich zorgen en spreken zich uit. Geweldig!’
Rijnhaven
Gezonde voeding in een stad met veel armoede. Schone lucht terwijl we worden omgeven door snelwegen en industrie. Ruimte voor groen en om te bewegen waar ook gebouwd moet worden, want we hebben woningnood. Het lijkt een gevecht tegen de bierkaai.
Maar Rotterdam heeft steeds meer oog voor de mens, vindt hij. ‘Een mooi voorbeeld is de Rijnhaven. Daar verrijzen een paar woontorens, maar ook een groen stadspark met een open verbinding naar het water. Vorige week waren daar allemaal kinderen met verschillende achtergronden aan het zwemmen.’
Hij ziet het op meer plekken. ‘Op het oude bruggenhoofd op Noordereiland is een mooi park aangelegd met een voetbalveld waar ieder weekend jongeren én ouderen aan het voetballen zijn. Heel belangrijk, die veldjes in de wijk. Niet iedereen heeft het geld om lid te zijn van een sportclub.’
Haarvaten
Een kwestie van klein beginnen is het dus ook, in de haarvaten van de stad. ‘Mijn onderzoekers hebben bestudeerd of het verstrekken van ontbijt op school effect heeft op een gezonde leefstijl. De uitkomst: het schoolontbijt is gezond is maar het heeft nog nauwelijks effect op het voedingspatroon.’
Maar. ‘We merkten wel een prachtig neveneffect. Rond de moeders die op school kwamen helpen bij die schoolontbijtjes, ontstonden sociale netwerken. Er ontstond een veilig klimaat om over problemen te praten. De scholen ontdekten wat er speelde in de wijk. Er ontstond sociale cohesie. Als je dit soort initiatieven volhoudt, ga je over 15 jaar echt effect merken op gezond gedrag.’
Oesters
Rotterdam, meent hij, moet wel de moed blijven tonen om het anders te doen. ‘Net zoals de stad in de jaren vijftig de Lijnbaan heeft aangelegd. Dat was het eerste autoloze voetgangersgebied van Europa. Daar was lef voor nodig want het was nog nooit vertoond. Maar het is in alle grote steden nagedaan.’
Burdorf zelf is het stokje aan het overdragen. Hij begeleidt nog een stuk of zes promovendi, geeft gastcolleges en adviseert de Gezondheidsraad. Maar hij zal ook meer ruimte inlassen voor zichzelf. ‘De afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg heeft een aantal supertalenten. Die wil ik niet in de weg lopen.’
Dus gaat hij waarschijnlijk een racefiets kopen, en drie keer per week door Rotterdam en omstreken toeren. ‘En ik wil een sloep bouwen met een kajuit. Misschien moet ik dan wel leren lassen. En de visboer heeft gevraagd of ik in zijn winkel aan de oesterkant wil komen staan. Dan ga ik oesters kraken voor de klanten. Ik wil dingen doen die ik nog niet eerder heb gedaan.’
Lex Burdorf neemt 23 mei 2025 om 16.00 uur afscheid met een rede. Die is online te volgen.
Preventie
Preventie helpt mensen langer en gezonder te leven. Met onze kennis over het voorkomen van ziektes en het verbeteren van de gezondheid, biedt het Erasmus MC objectieve informatie aan overheden, beleidsmakers en de preventiepraktijk. Zo nemen we verantwoordelijkheid voor een gezonder mens in een gezonde omgeving. Zoals beschreven in Koers28, de strategie van het Erasmus MC.
