Hoogleraar Epidemiologie Arfan Ikram: “De kans dat Nederlanders een beroerte, dementie of parkinson krijgen is groot. Uit onze studie onder meer dan 12.000 Rotterdammers blijkt dat één op de twee vrouwen en één op de drie mannen van middelbare leeftijd deze hersenziekten krijgen. Je hoort vaak dat één op acht vrouwen borstkanker krijgt en één op vier overlijdt aan een hartziekte. Van hersenziekten waren dergelijke cijfers niet bekend.”

Verschil

“Ook blijkt dat mannen vaker op jongere leeftijd lijden aan een beroerte, terwijl vrouwen vaker dementie krijgen”, vertelt arts-onderzoeker Silvan Licher. “De voornaamste reden dat vrouwen een hoger risico lopen op dementie dan mannen, is hun hogere levensverwachting. Wat we zien is dat mannen vaker roken dan vrouwen, waardoor zij eerder lijden aan hart- en vaatziekten. Ook zou het zo kunnen zijn dat vrouwen vatbaarder zijn voor kleinere schade in de bloedvaten die wat langzamer opbouwen en niet direct een dodelijke oorzaak hebben zoals bij mannen, maar dit moeten wij nog verder onderzoeken.”

Belasting

Dementie, beroerte en de ziekte van Parkinson behoren tot de belangrijkste oorzaken van invaliditeit en sterfte. De ziekten vormen een enorme belasting voor patiënten, hun zorgverleners en de maatschappij.

‘Preventieve of therapeutische ontwikkelingen blijven achter in vergelijking met andere veel voorkomende ziekten’

Achterstand

Licher: “Een groot deel van deze veelvoorkomende neurologische ziekten is helaas nog steeds niet goed te voorkomen of te behandelen. Hoewel er in de afgelopen jaren veel vooruitgang is geboekt in het beter begrijpen van de oorzaken van deze ziekten, blijven preventieve of therapeutische ontwikkelingen achter in vergelijking met andere veel voorkomende ziekten, zoals kanker en hartaandoeningen.”

Hersenscan

Preventie

Ikram: “Veel ziekten ontstaan pas op latere leeftijd. Om die reden hebben we besloten veel voorkomende hersenziekten niet afzonderlijk te bestuderen maar gezamenlijk, ook omdat er aanwijzingen zijn dat er overlappende oorzaken kunnen zijn. Omdat er nog geen behandelopties zijn moeten we elk advies vanuit het perspectief van preventie onderzoeken. Bekend is dat een gezonde levensstijl (niet roken, gezond eten, en diabetes type 2, hoge bloeddruk en hoog cholesterol vermijden), beschermt tegen een beroerte en ook een meetbaar beschermend effect heeft op dementie. Ook vermindert een sociaal, fysiek en cognitief betrokken leven het risico of de voortgang van dementie. Voor de ziekte van Parkinson is minder onderzoek naar preventie gedaan, maar er zijn aanwijzingen dat een gezonde levensstijl hier ook het risico kan verminderen.”

Risico verkleinen

Een belangrijke vervolgvraag is hoe deze cijfers veranderen wanneer het lukt om het ziekteproces uit te stellen. Ikram: “In onze studie hebben we dit gesimuleerd door het moment van diagnose naar achteren te schuiven. Als het lukt om de ziekten uit te stellen met één tot drie jaar, kan het risico op een beroerte, dementie of parkinson verkleind worden met 20 procent op 45-jarige leeftijd tot 50 procent bij 85-plussers. Echter, in onze benadering is geen goed onderscheid te maken tussen vertragen van het ziekteproces en te laat stellen van de diagnose. Het is dus noodzakelijk om dit onderscheid nauwkeurig verder te ontrafelen.”

‘Meer onderzoek naar beroerte, dementie en parkinson is hard nodig’

Deltaplan Dementie

“Dit onderzoek onderstreept het belang van investeringen in onderzoek naar deze ziektebeelden. Het Deltaplan Dementie is een goede eerste stap, maar is ontoereikend om het tij te keren. Meer onderzoek naar beroerte, dementie en parkinson is hard nodig”, aldus Ikram.

Onderzoek

Aan deze studie, die de onderzoekers publiceerden in het Britse medisch wetenschappelijk tijdschrift Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, deden meer dan 12.000 deelnemers mee van de Rotterdam Study, zoals het bevolkingsonderzoek ERGO in de Rotterdamse wijk Ommoord internationaal heet (zie Kader: ERGO). Deelnemers die tijdens het onderzoek leden aan beroerte, dementie en parkinson hadden bij aanvang van de studie vaker een hogere bloeddruk, last van boezemfibrilleren, een hoger cholesterol en diabetes type 2. Tussen 1990 en 2016 kregen 1.489 mensen de diagnose dementie, meestal de ziekte van Alzheimer. 1.285 ontwikkelden een beroerte, waarvan bijna tweederde werd veroorzaakt door een bloedstolsel. 263 kregen parkinsonisme, waarvan de ziekte van Parkinson de meest voorkomende oorzaak is.

Nieuw consortium

Sinds kort is prof. Arfan Ikram van het Erasmus MC samen met het dr. Pieter Jelle Visser van het Amsterdam UMC en Universiteit van Maastricht trekker van het Netherlands Consortium of Dementia Cohorts.

‘Het is onmogelijk om al deze factoren in één cohort te onderzoeken.’

Ikram: “Dit nieuwe consortium gaat onderzoek doen naar preventie van dementie op basis van gegevens die sinds lange tijd worden verzameld in negen Nederlandse cohorten (groep mensen met overeenkomst in bijvoorbeeld woongebied, leeftijdscategorie, red.). Dementie is een complexe aandoening met meerdere oorzaken. Het zijn zowel erfelijke factoren als omgevingsfactoren die veranderingen veroorzaken in de hersenen die uiteindelijk leiden tot dementie. Het is onmogelijk om al deze factoren in één cohort te onderzoeken. Door de gegevens van in totaal 200.000 mensen met elkaar te delen en de samenhang te onderzoeken, hopen wij tot nieuwe inzichten te komen.”

Meer over het onderzoeksproject van prof. Arfan Ikram leest u hier.

ERGO

ERGO staat voor Erasmus Rotterdam Gezondheid Onderzoek. De deelnemers zijn bewoners van de Rotterdamse wijk Ommoord van 45 jaar en ouder. Elke deelnemer wordt uitgebreid onderzocht, onder andere op het gebied van beweging, bloed, bloeddruk, bloedvaten, hart- en longfunctie, ogen en geheugen. De focus van ERGO ligt op gezondheidsproblemen en ziekten die vooral op oudere leeftijd voorkomen in hersenen (dementie, depressie, angst- en slaapstoornissen), hart- en bloedvaten (infarct en beroerte), botten (osteoporose en gewrichtsslijtage), ogen (macula degeneratie en glaucoom) en huid (psoriasis, eczeem en huidkanker). Ook de genetische aspecten en medicijngebruik worden onder de loep genomen.