Erasmus MC

Duurzaam Erasmus MC

Zorg is een woord dat je bij het Erasmus MC in blokletters mag schrijven. Zorg voor de patiënten, maar ook voor onze samenleving. En een gezonde wereld is een duurzame wereld. Daarom investeert het Erasmus MC in verduurzaming, op alle fronten.  Louis Lodder, adviseur milieuzaken en coördinator Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen geeft een paar voorbeelden. 

Deel
2 likes
Leestijd 15 min
daktuin
Foto: Lennaert Ruinen
 

 Zuiniger wassen

Beddengoed, dienstkleding, handdoeken: een ziekenhuis heeft iedere dag tonnen wasgoed. Vijf grote vrachtwagens brengen dagelijks het schoon goed naar het Erasmus MC en gaan vol vuil wasgoed terug naar de industriële wasserij in Tiel. Hygiëne staat voorop, maar ook hier valt iets te winnen qua duurzaamheid. In 2020 gaat een transportsysteem in werking, dat het vervoer op een zuinige manier regelt. Hierbij rijden de (relatief al schone) vrachtwagens van Tiel tot de rand van Rotterdam. Daar wordt de aanhanger met het wasgoed gekoppeld aan elektrische vrachtwagens, die het geheel via ‘zero emission transport’ naar het Erasmus MC brengen. Vanuit het logistiek centrum gaat alles via treintjes met draadcontainers naar de afdelingen. De grote besparing: geen uitlaatgassen in de stad! Maar uiteraard willen we méér. We hebben de voorwaarde gesteld dat de wasserij op lagere temperaturen en met minder chemicaliën wast. Onze ambitie is dat – als dit technisch mogelijk wordt – het gehele transport elektrisch zal zijn.

Ook onze beddenwasstraat, waarin sinds 2015 jaarlijks 50.000 bedden en matrassen geautomatiseerd worden gereinigd, wordt steeds schoner. Waar aanvankelijk nog dertig liter water per bed nodig was, is dit nu nog maar twee! Robots wassen de bedden met stoom van 80 à 85C dat ter plaatse wordt gemaakt, zonder chemicaliën, wasmiddelen en ontspanningsmiddelen. Ook hier speelde duurzaamheid een hoofdrol in de aanbesteding, waarbij verscheidene leveranciers hun installatie presenteerden. Het Erasmus MC koos, mede op basis van een door TNO ontwikkelde tool, voor het systeem met de laagste CO2-footprint.

 

De bloemetjes en de bijtjes

Bloemen, planten, groente en fruit. Zonder bestuiving door insecten zouden ze niet kunnen bestaan. Vooral bijen zijn letterlijk van levensbelang voor onze natuur en haar biodiversiteit. En voor de mensheid! Pieter Jeucken en Rop Out weten er alles van. Als imkers monitoren zij de drie bijenkasten, die eind september op het sedumdak van het Sophia Kinderziekenhuis zijn geplaatst. “Bijen zijn een dynamisch volk”, zegt Rop, in het dagelijks Erasmus MC-leven anesthesiemedewerker en sedationist. “Nu de winter aanbreekt, gaat het volk in een wintertros. Om warm te blijven kruipen de bijen dicht op elkaar, als een soort bal die in beweging blijft. In het midden, waar de koningin zit, is het permanent 20C. De koningin houdt met haar geurstoffen het volk onder controle. Op het moment dat dat minder wordt, breekt de opstand uit.”

“Vanaf februari gaat het volk zich weer ontwikkelen”, zegt Pieter, ambtelijk secretaris van de Ondernemingsraad. “Een bijenkast kan in juli wel 60.000 bijen herbergen, met allemaal een strakke taak. Want een werkbij leeft maar zes weken. De eerste weken verzorgt ze de larven en de productie van honing. Na drie weken gaat ze naar buiten om stuifmeel en nectar te verzamelen, waarmee ze de kolonie voedt. Die vindt ze volop op de sedumdaken van het Sophia, maar bijen kunnen tot wel drie kilometer vliegen. Ze sprokkelen ook in de Rozentuin bij de Kunsthal, het Park en de omliggende tuinen.” Kortom, er vindt flink wat bestuiving plaats rondom het Erasmus MC. De bijenkasten zijn niet alleen welkom voor de natuur, maar ook leuk en educatief voor de kinderen in het Sophia.

Bekijk hier de vlog over de bijen op het dak van het Sophia

 

Circulair bouwen en slopen

Een andere oplossing is er niet: we moeten als samenleving de stap maken naar een circulaire economie. Hierbij worden grondstoffen steeds opnieuw gebruikt. Anders gezegd: afval bestaat niet. De overheid streeft naar een circulair Nederland in 2050 en als Erasmus MC lopen we graag voorop. Architect Taco van Iersel, programmamanager bij Programma Integrale Bouw, legt uit: “Wat bouwen betreft, is de crux dat je een vastgoedobject niet ziet als iets wat je wegdoet als het verouderd is. Nee, je probeert er ‘los goed’ van te maken om de onderdelen en materialen zoveel mogelijk één op één te kunnen hergebruiken. Dit gaat dus een stap verder dan recyclen. Voordat de sloop van het oude ziekenhuis begon, hebben we in kaart gebracht uit welke materialen de gebouwen bestonden. We onderscheidden bij gebouw He-Hs 2500 producten die opnieuw geschikt konden zijn voor hergebruik bij nieuwe of andere bouwprojecten. De aannemer die het beste scoorde op circulariteit, heeft uiteindelijk de aanbesteding gewonnen. Een aantal onderdelen is nu al te koop via https://marktplaats.insert.nl/.”

Taco vervolgt: “Ook het prachtige nieuwe Erasmus MC zal een keer verouderd zijn. Als dit dan wordt afgebroken, zou het mooi zijn als we met één druk op de knop weten welke materialen op welke plek in het pand zitten. Een materialenpaspoort noemen we dit. Ik stel me voor dat we straks bij de bouwmarkt kunnen kiezen. Koop ik een nieuw stopcontact, of een tweedehands voor de helft van de prijs? Het is dé uitdaging voor bouwend Nederland. We moeten af van het ‘take, make, waste’ van het lineaire bouwen. De toekomst is circulair. En vaak levert het nog iets verrassends op ook. In het Sophia hangt een prachtige kroonluchter, gemaakt van een traphek uit het H-gebouw!”

 

De duurzame dokter

In huize De Graaff staat geen vlees op het menu en geen auto voor de deur. Afwassen gebeurt in een teiltje en de wasmachine draait op een regenwatersysteem. Het ruim honderd jaar oude huis is na een grondige verbouwing vrijwel energieneutraal. En ook de werksfeer van endocrinoloog Laura de Graaff-Herder is ingericht op een zo laag mogelijke belasting van moeder aarde. Aantekeningen maakt ze op haar bambook met uitwisbare whiteboard-pagina’s. Koffie wordt geschonken in de opvouwbare reisbeker en de laptop opgeladen met een klein zonnepaneeltje. En naar congressen in Europa pakt ze niet het vliegtuig, maar – zuinig en relaxed – de trein. Laura staat in het Erasmus MC bekend als ‘De Duurzame Dokter’.

“Eerlijk gezegd zijn de meeste medisch specialisten niet het lichtend voorbeeld van duurzame mensen”, zegt Laura. “Ongezond eten, een snelle auto, nachtenlang doorwerken…”
Laura is een fan van de ‘healthy mind platter’, een soort schijf van zeven waarmee je duurzaam omgaat met je brein. “Duurzaamheid gaat niet alleen over het klimaat, maar je moet ook zorgen dat je zelf lang meegaat”, is haar mening. “Een burn-out is ook niet bepaald duurzaam. Hard werken is prima, maar ontspanning en lichaamsbeweging zijn onmisbaar.” Om collega’s te inspireren, bedacht Laura een game waarbij je punten verdient met duurzame keuzes. “Gelukkig gaat het thema steeds meer leven op de werkvloer. In de whatsapp-groep, die we met alle dokters hebben, komen vaak vegetarische recepten en adresjes van duurzame kledingwinkels voorbij!”

 

IJskoud de zuinigste

Miljoenen proefmonsters liggen opgeslagen in de Biobank van het Erasmus MC. Vooral bloed, maar ook weefsel of speeksel. Deze worden bewaard voor onderzoek, soms voor een individuele patiënt, maar meestal voor een groter medisch onderzoek. Een zogeheten sample bevat vaak maar 1 milliliter, is dus heel klein. De samples worden bewaard tot ze – in sommige gevallen pas twintig jaar later – weer worden gebruikt. Om de monsters in dezelfde conditie te houden, worden ze bewaard in vrieskasten van -80°C, in vaktermen ultra low temperature (ULT) genoemd. Koelen kost echter energie, waarmee we zuinig willen omgaan. Daarom heeft het Erasmus MC gekozen voor het Nordic Storage systeem.

Anders dan bij traditionele vrieskasten staan bij Nordic vrieskasten de compressoren – die voor koeling zorgen maar hierbij paradoxaal genoeg warmte produceren – los van de vriezers in een aparte ruimte. De vrieskasten zelf staan dicht op elkaar en herbergen tweemaal zoveel materiaal als de oude kasten. Dit kan tot wel 78% energieverbruik besparen en biedt de mogelijkheid de restwarmte te benutten. Natuurlijke koudemiddelen als propaan en ethaan zorgen voor een laag global warming potential. Anders gezegd hebben zij minimaal effect op de opwarming van de aarde. Het Erasmus MC ambieert een vriesruimte met 56 kasten, op maat gemaakt tot aan het plafond. Dit zorgt voor een nog grotere massakoeling en daarbij: ook met vierkante meters moet je in een ziekenhuis zuinig omgaan.

 

Lampen met historische waarde

Als kind was Jan Senhorst, projectmanager integrale bouw, gefascineerd door mist en sneeuw. De reden: het licht veranderde volkomen en daarmee de beleving van de wereld om hem heen. Licht brengt iets teweeg, vindt hij. Soms zelf iets fysieks. Opgeleid als werktuigbouwkundige én als kunstenaar maakt Jan unieke, inspirerende lampen en lichtinstallaties. Vanuit een heldere visie en gebruikmakend van alle elementen: het licht, de vorm, het materiaal, de kleur, eventuele reflectie. Esthetisch en tegelijk functioneel. Ingenieurskunst zou je zijn Senlights (senlights.nl) kunnen noemen. Bijzonder is dat de lampen vrijwel geheel zijn geconstrueerd uit hergebruikt materiaal. Bij de sloop van de Daniel den Hoedkliniek nam Jan het initiatief om zoveel mogelijk voorwerpen en bouwmaterialen een tweede leven te geven. Wel zo’n vijftien partijen hadden interesse. Zelf bracht hij – met de figuurlijke kunstenaarsbril op – van alles in veiligheid: van perspex tot glaasjes tot stukken metaal. En als het reflecteert, iriseert of filtert, heeft het helemaal zijn belangstelling.

Foto: Senlights.nl

Het benutten van oude materialen heeft niet alleen een kunstzinnige reden. Het besef dat de aarde uitgeput raakt, is nog belangrijker. En de ecologische footprint van een hergebruikt product is bijna nul. “Daarnaast heeft het een historische connotatie”, aldus Jan. “Met een tweede leven voor een goed of materiaal, toon je je respect en dankbaarheid voor wat voorgaande generaties gedaan hebben. We zouden met zijn allen wat meer in eeuwigheden moeten denken. Dat zorgt ervoor dat we veel bewuster, meer duurzaam gaan leven.”

 

Minder energie, en groener!

Gas is een belangrijke veroorzaker van CO2-uitstoot, een milieuvervuiler dus. Daarom wil het Erasmus MC in 2030 ‘van het gas af’. In de Green Deal, die we hebben gesloten met onder meer de overheid en de andere academische ziekenhuizen, is vastgelegd dat we op zoek gaan naar groenere soorten energie én naar een lager verbruik. “Gelukkig valt ons gasverbruik al mee”, zegt Arjan Windhorst, manager bij het Programma Integrale Bouw. “Wij zijn aangesloten op de stadsverwarming, dus hebben geen gas nodig om de gebouwen te verwarmen of warm water te maken. Wel gebruiken we gas voor het bevochtigen van de lucht. Omdat vocht bacteriegevoelig is – en dat wil je nu net níet in een ziekenhuis – doen we dat op een zo veilig mogelijke manier: met stoom, die wordt opgewekt met gas. Maar we gaan samen met de unit Infectiepreventie op zoek naar een alternatief systeem.”

In een ziekenhuis hebben veiligheid en comfort in de zorg prioriteit. Maar daarnaast blijven we continu op zoek naar verduurzaming. Zonnepanelen leveren te weinig energie op, maar er wordt in onze regio gesproken over een gezamenlijk windpark en het aanwenden van geothermische energie. Hierbij wordt aardwarmte uit dieper gelegen bronnen in de grond gehaald. “Ambitieuze plannen”, zegt Arjan. “Maar dit soort initiatieven nemen we natuurlijk samen met andere grote partijen, voor wie energie de core business is. En vergeet niet dat we al best veel hebben gerealiseerd: vloerverwarming, klimaatplafonds, warmte-koude-opslag in de bodem, te veel om nu te noemen. De nieuwbouw is zo energiezuinig, dat we in één jaar al tien procent hebben bespaard!”

 

Schoon afval met het Pharmafilter

Duurzaamheid betekent ook: zo min mogelijk afval. Hieraan wordt hard gewerkt in het Erasmus MC. Bouwmaterialen worden zoveel mogelijk hergebruikt en de producten en stoffen die we inkopen, zijn zo duurzaam mogelijk. Afvalstromen blijven gescheiden, zoals papier, glas en metaal. Voor bijna al het andere, is het Pharmafilter geïnstalleerd. Dit systeem bestaat uit een zuiveringsinstallatie en een groot aantal vermalers, Tonto’s geheten, die op iedere verdieping van het ziekenhuis te vinden zijn. Zorgmedewerkers gooien hun disposables (bedpo’s, bestek etc., gemaakt van biogrondstoffen) en ander afval in de Tonto. Het geheel wordt vermalen, waarbij de organische vaste materialen worden omgezet in biogas, een van de schoonste vormen van energie. Het systeem filtert schadelijke stoffen, virussen en bacteriën en absorbeert sporen van medicijnen. Die komen dus niet in het riool terecht. Wat overblijft is een schone, droge afvalkoek, die wordt afgevoerd. En het gezuiverde water, zo’n 17.000 kuub per uur, is bijna van drinkwaterkwaliteit. We bekijken nog voor welke doelen we dit kunnen gebruiken. Ten slotte is het systeem hygiënischer en minder belastend voor de medewerkers. Ook een ‘boost’ voor de persoonlijke duurzaamheid dus.

 

Groene daken in de stad

Wel eens gehoord van de tripmadam? Van zachte vetkruidjes of de Kaukasische muurpeper? Het zijn drie van de plantensoorten die het groene dak van het Sophia Kinderziekenhuis vormgeven. Samen met andere sedumplanten zorgen ze voor een stukje leefbaarheid van Rotterdam. Immers, groene daken stimuleren de biodiversiteit. Insecten, vlinders en libellen kunnen er foerageren en vooral wilde bijen en hommels krijgen volop mogelijkheden voor bestuiving. Daarnaast werkt de vegetatie als een soort stofzuiger van CO2 en fijnstof. De luchtkwaliteit wordt verbeterd en de effecten van klimaatverandering tegengegaan. Waar zwarte daken vaak zorgen voor een ‘hitte-eiland’, brengen planten in de zomer verkoeling. Dit komt het welzijn van patiënten en medewerkers ten goede. Ten slotte dempen begroeide daken (op het Erasmus MC zijn deze bijna 20.000 m² groot!) het geluid en zorgen ze voor een geleidelijke afvoer van regenwater.

Het groenste paradepaardje staat even verderop. Op de achtste etage van het nieuwe ziekenhuis vind je een klein park met niet alleen sedumplanten, maar ook twee tuinen met fruitbomen. Want ‘green is healing’, zo hebben diverse studies uitgewezen. Natuur maakt de lucht gezonder en vermindert stress. Een groene omgeving zou zelfs bijdragen aan een betere nachtrust, minder klachten en een lager gebruik van pijnstillers. Patiënten hebben vanuit hun kamer uitzicht op de daktuin en mogen er verblijven met hun bezoekers. Medewerkers kunnen er de lunchpauze doorbrengen. Maar ook vogels zitten er graag, er leeft een grote populatie anjervlinders en er is een (voor Nederland unieke) schildwesp gespot. Ook Bureau Stadsnatuur Rotterdam is superenthousiast: “Op de daktuin van het Erasmus MC is in korte tijd een dynamisch ecosysteem ontstaan.”

 

 

Lees ook