In Europa sterven jaarlijks meer dan 380.000 mensen aan longkanker, waarvan 10.000 in Nederland. Daarmee behoort deze vorm van kanker tot de meest dodelijke van allemaal. ‘Dat komt vooral doordat tumoren bijna altijd in een laat stadium worden ontdekt’, zegt Harry de Koning, hoogleraar Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC.
Door (ex-)rokers te screenen, kan de longkankersterfte flink omlaag. Dat bleek uit de Nelson-studie die onderzoekers van onder andere het Erasmus MC vorig jaar hebben gepubliceerd in New England Journal of Medicine . Ruim 15 duizend (ex-)rokers tussen de 50 en 75 jaar deden voor die studie gedurende tien jaar mee aan een proefbevolkingsonderzoek.
De helft van de deelnemers kreeg regelmatig een CT-scan, de andere helft niet. De screening verminderde de kans op overlijden aan longkanker bij mannen met bijna een kwart. Bij vrouwen met zelfs 30-60%, na een follow-up van 10 jaar.
Wakker geschud
De Nelson studie heeft besluitvormers wereldwijd wakker geschud. Eerder twijfelden veel landen over het nut van screening van (ex-)rokers . ‘Besluitvormers hadden vragen over de kosten, of het genoeg zou opleveren en of er niet te veel vals-positieve uitslagen zouden komen’, zegt De Koning. Na de Nelson- studie is het voor veel landen niet langer de vraag òf ze moet screenen, maar willen ze nu graag weten hoe ze dat het beste kunnen doen.
Daar is de zogenoemde 4-IN-THE-LUNG-RUN-studie voor, een studie die wordt geleid door het Erasmus MC. De onderzoekers gaan bekijken hoe je zo’n bevolkingsonderzoek of screening het beste kunt invoeren. Niet alleen in Nederland, maar ook in andere (Europese) landen. Naast Nederland doen ook Spanje, Frankrijk, Duitsland en Italië mee. Een aantal andere landen heeft ook al laten weten belangstelling te hebben om zich aan te sluiten. De minister van VWS heeft inmiddels de vergunning afgegeven om ook in Nederland het onderzoek te starten.
Waarom kunnen we de screening niet gewoon invoeren op basis van de eerdere Nelson-studie? De Koning: ‘Bij de eerste studie hebben we gezien dat screenen mensenlevens redt en kosteneffectief kan zijn. Dat betekent echter niet dat er al een blauwdruk ligt voor hoe je het doet. In ieder land is de situatie anders. Het rookgedrag verschilt, maar ook de aanwezige zorg en middelen om te screenen. Dus willen we ook uitzoeken hoe we het beste deelnemers kunnen werven en wat de ideale periode is tussen het maken van de CT-scans en hoe je mensen kunt helpen met stoppen met roken.’
(Lees verder onder de foto)
Harry de Koning, hoogleraar Maatschappelijke Gezondheidszorg
In de meest ideale situatie wordt het bevolkingsonderzoek alvast ingevoerd, terwijl de nieuwe studie begint en loopt. ‘Ons proef bevolkingsonderzoek biedt namelijk een prima basis om meteen te beginnen. De manier waarop we daar mensen hebben geworven en gescreend kunnen we zo overnemen. De rest kunnen we gaandeweg verbeteren. Dan verliezen we geen tijd.’
Geen tijd te verliezen
Er is ook echt haast geboden met de invoering, vindt de hoogleraar. ‘De winst is glashelder. Screening tijdens de eerste studie zorgde ervoor dat de ziekte in bijna 60% van de gevallen in een vroeg stadium werd ontdekt, nog voordat patiënten klachten hadden. In deze fase is behandelen vaak succesvoller. In de groep die geen screening kreeg, werd longkanker slechts in 13,5% van de gevallen vroegtijdig ontdekt. Bij hen was de ziekte vaak al onbehandelbaar.’
Als Nederland een screening invoert op dezelfde wijze als in de proef, sterven jaarlijks 1500 tot 2500 mensen minder aan longkanker. Ter vergelijking: het al veel langer bestaande bevolkingsonderzoek borstkanker spaart jaarlijks tussen de 1000 en 1500 mensenlevens.
Screenen bespaart zorggeld
Screening kan ook zorggeld besparen. ‘Als je een goede, selecte deelnemersgroep samenstelt, dus een groep mensen met een hoog risico op longkanker, dan kun je een kosteneffectief bevolkingsonderzoek organiseren. Bovendien voorkom je dat meer patiënten gebruik maken van nieuwe dure behandelingen.’ Steeds meer patiënten met uitgezaaide longkanker krijgen bijvoorbeeld immunotherapie (nu al 40 %). Daarbij wordt het eigen afweersysteem geactiveerd om kankercellen te doden. Een behandeling kost een ton per patiënt. ‘Als we met screenen kunnen voorkomen dat die therapieën nodig zijn, besparen we zorggeld.’
De stoppen-met-roken-initiatieven moeten ook gewoon doorgaan. ‘Laat duidelijk zijn: de beste manier om longkanker te voorkomen, is dat je nooit begint met roken, of vrij snel daarna stopt. Maar veel mensen zijn nu eenmaal in het verleden in aanraking gekomen met roken en lopen daardoor nu een groter risico de ziekte te ontwikkelen en eraan te overlijden.’
‘Niemand kiest voor een vreselijke ziekte’
Ongeveer de helft van de NELSON-deelnemers rookte al niet meer toen de studie begon. Maar ook zij hadden nog altijd dat verhoogde risico, dat nog tientallen jaren na het stoppen hoog blijft. Met een bevolkingsonderzoek hebben we een middel in handen om het risico van zowel rokers als ex-rokers te verkleinen. Misschien is op dit moment screening een zeer nieuwe innovatieve en effectieve manier om de rokers nog tot stoppen te bewegen.’
‘Bovendien’, stelt de hoogleraar, ‘hebben we in Nederland hele goede CT-scans. Ik vind dat mensen die een groot risico lopen op longkanker, ook al zijn ze misschien wel al lang gestopt met roken, er recht op hebben dat we die inzetten om de ziekte tijdig te ontdekken. Niemand kiest voor een vreselijke ziekte.’
Rol Erasmus MC
Steeds meer landen voeren al een vorm van screening in om longkanker tijdig te ontdekken. De Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Polen en Australië doen het al. Veel Europese landen staan nu op het punt te starten met screenen of doen mee met de nieuwe 4-IN-THE-LUNG-RUN-studie van het Erasmus MC. Deze studie onderzoekt onder andere wat de beste manier is om deelnemers te werven en te screenen. Het Erasmus MC heeft veel kennis over bevolkingsonderzoeken en helpt landen wereldwijd met invoering van bevolkingsonderzoeken. Zo heeft Amerika de longkankerscreening ingevoerd op basis van rekenmodellen die in het Erasmus MC voor hen zijn gemaakt.
De 4-IN-THE-LUNG-RUN studie is een met 8 miljoen euro gesubsidieerde studie van HORIZON2020.
