Het contrast tussen de eerste en de 5000ste stamceltransplantatie is groot, vertellen internist-hematoloog en directeur van het transplantatieprogramma Annoek Broers en hoofd van de celtherapiefaciliteit Emma de Pater. ‘In de jaren 80 zaten patiënten in het ziekenhuis in een plastic tent, om infecties te voorkomen. Inmiddels hebben patiënten mooie gesluisde kamers tot hun beschikking met mogelijkheden voor bezoek en ‘rooming-in’. Sommige transplantaties worden zelfs poliklinisch gedaan, waarbij mensen thuis kunnen herstellen in plaats van in het ziekenhuis’, aldus Broers.
Goudhaantjes
De gemiddelde ontvanger van het transplantaat ziet er ook anders uit. Broers: ‘Vroeger lag de leeftijdsgrens voor een transplantatie bij de 45 tot 50 jaar, met name vanwege het zware traject dat eraan voorafging. Doordat dat minder zwaar is geworden en de ondersteuning van patiënten is verbeterd, transplanteren we nu soms mensen boven de 70 jaar. Dat zijn onze goudhaantjes: fitte ouderen die op de fiets naar het ziekenhuis komen.’
Nieuw begin
Ook voor donoren kwam er een grote verbetering. In 1980 werden de stamcellen onder narcose afgenomen uit het beenmerg. ‘Tegenwoordig halen we de stamcellen via een infuus in vier tot vijf uur uit het bloed’, vertelt De Pater. In het laboratorium dat zij leidt, worden de stamcellen onder strikte hygiënische condities klaargemaakt om aan de patiënt gegeven te worden.
Een belangrijke en eervolle taak, aldus De Pater. ‘Het moment dat onze analisten het transplantaat overhandigen aan de verpleegkundigen is elke keer weer een bijzonder moment. Het is voor de patiënt een potentieel nieuw begin, de kans om te overleven.’ Het moment van transplantatie is overigens snel voorbij: de nieuwe stamcellen zitten gemiddeld in een uurtje in het lichaam van de ontvanger.
Dan begint een spannende tijd: zal de transplantatie aanslaan? Gaan er complicaties optreden? Komt de ziekte toch weer terug? Tegenwoordig overleeft tussen de 60 en 70 procent van de patiënten die donorstamcellen krijgen.
Omgekeerde afstoting
Deze resultaten maken De Pater en Broers trots, maar ze zien ook nog kansen voor verbetering. ‘Onze opleiders zeiden 20 jaar geleden dat we stamceltransplantatie inmiddels niet meer nodig zouden hebben. Die voorspelling is niet uitgekomen. Met name voor acute leukemie is de behandeling nog niet weg te denken. We verliezen helaas nog steeds patiënten aan complicaties zoals infecties en graft-versus-host-ziekte, ofwel omgekeerde afstoting. En bij sommige patiënten komt de ziekte toch weer terug na de transplantatie. We hebben volop ideeën over hoe dit beter zou kunnen.’
Het team is trots op wat ze hebben neergezet en kijkt zonnig naar de toekomst. ‘Het is een teamprestatie dat we zo ver zijn gekomen in 40 jaar. Ook vooruitgang zal komen door samen te blijven werken’, aldus Broers en De Pater.
Over stamceltransplantatie
- Stamceltransplantatie is een behandeling voor kwaadaardige aandoeningen van het bloed en het lymfestelsel. Denk bijvoorbeeld aan leukemie, lymfeklierkanker of de ziekte van Kahler.
- Er zijn twee soorten stamceltransplantatie. Autologe stamceltransplantatie, waarbij de patiënt de eigen stamcellen terugkrijgt. En allogene stamceltransplantatie, waarbij de patiënt stamcellen van een donor krijgt.
- Stamceltransplantatie is een intensieve behandeling, met name door de chemotherapie en/of bestraling die eraan voorafgaat en de complicaties die na de transplantatie kunnen optreden.
