In de zoektocht naar de genezing van hiv moeten wetenschappers een vervelende eigenschap van het virus aanpakken. Hiv verstopt zich in immuuncellen en blijft daar aanwezig in een sluimerende staat. Hiv-medicatie houdt het virus onder controle, maar zodra iemand stopt met de medicijnen steekt het virus weer de kop op.
Om het virus compleet uit het lichaam te krijgen, moet het dus eerst wakker worden gemaakt. Dan kan het afweersysteem de cellen waarin hiv zich verschuilt herkennen en opruimen.
Pyrimethamine
Onderzoekers van het Erasmus MC laten nu zien dat een medicijn tegen parasieten daar mogelijk een rol bij kan spelen. Het gaat om het middel pyrimethamine, dat bijvoorbeeld wordt gebruikt bij de infectieziekte toxoplasmose. Behandeling met pyrimethamine ontwaakt het virus uit de sluimerende staat, ontdekten internist-infectioloog Henrieke Prins en moleculair virologen Raquel Crespo en Cynthia Lungu.
Aan de studie, gepubliceerd in Science Advances, deden 28 mensen met hiv mee. De wetenschappers verdeelden de deelnemers in vier groepen: een groep kreeg pyrimethamine, een groep kreeg een ander middel waarvan de onderzoekers verwachtten dat het het virus zou ontwaken, een groep kreeg beide middelen en de laatste groep kreeg niks. De behandeling duurde twee weken en kwam boven op de standaard hiv-medicatie.
Reservoir kleiner maken
Bij mensen uit de groep die pyrimethamine kregen, zagen de onderzoekers aanwijzingen dat het virus ontwaakte uit de sluimerende staat. Het tweede middel genaamd valproïnezuur deed dat niet en versterkte ook het effect van pyrimethamine niet. Dat laatste was onverwacht. ‘We hadden verwacht, na experimenten in het laboratorium, dat de twee middelen elkaar zouden versterken’, vertelt Prins.
Pyrimethamine ontwaakt dus het virus, maar het zorgt er niet voor dat het aantal lichaamscellen met slapend virus afneemt. Wetenschappers noemen dit het hiv-reservoir. ‘Onze hypothese was dat het immuunsysteem het ontwaakte virus zou opmerken en opruimen. Dat blijkt dus niet te gebeuren. Het hiv-reservoir blijft gelijk’, aldus Lungu. ‘Mogelijk is nog een andere interventie nodig om het reservoir ook daadwerkelijk kleiner te maken’, vult Crespo aan.
Witte mannen
Vervolgstudies moeten aantonen waarmee pyrimethamine moet worden gecombineerd om het virus definitief uit het lichaam te verwijderen. ‘Ook moet nog worden uitgezocht of pyrimethamine op dezelfde manier werkt bij alle mensen met hiv, aangezien aan deze studie hoofdzakelijk witte mannen meededen’, vertelt Lungu.
De onderzoekers zijn verheugd met hun resultaten, maar waken voor te veel optimisme. ‘We zijn trots dat uit onze studie blijkt dat een goedkoop, veelgebruikt en veilig middel veelbelovende resultaten geeft bij het ontwaken van het virus. Maar de weg naar genezing van hiv is nog lang. Het is heel lastig om te zeggen hoelang dat gaat duren’, aldus Crespo.
‘We zijn trots dat een goedkoop, veelgebruikt en veilig middel veelbelovende resultaten geeft’
Het project is een schoolvoorbeeld van wat bench to bedside onderzoek wordt genoemd. Het begon met de ontdekking in het laboratorium van een eiwitcomplex dat betrokken is bij het in slaap houden van hiv. Vervolgens kwam pyrimethamine uit een screening naar voren als stof die dit eiwitcomplex kan remmen. Dat leidde uiteindelijk tot het opzetten van deze eerste klinische studie naar de combinatie van middelen bij mensen met hiv.
Ook in de studie zelf kwamen meerdere expertises samen. Prins: ‘Bijvoorbeeld de ziekenhuisapotheek van het Erasmus MC: zij zetten zelf een assay op om de pyrimethamine-concentratie in het bloed te meten. We zijn nu de enigen in Nederland die dit kunnen.’
EHEG: samen tegen hiv
De onderzoekers zitten in de Erasmus MC HIV Eradication Group (EHEG). Daarin werken wetenschappers van verschillende afdelingen en disciplines samen tegen hiv.
