Fellows bekendgemaakt tijdens Lof der Geneeskunst

Elk jaar worden tijdens het evenement Lof der Geneeskunst de fellows aangekondigd. Dit jaar zijn dat Casper Rokx van Interne Geneeskunde en Infectieziekte, Joshua White van Neurowetenschappen, Mohsen Ghanbari van Epidemiologie en Rintje Agricola van Orthopedie en Sportgeneeskunde. De komende vier jaar gaan zij aan de slag met onderzoek, met steun van hun afdelingen en het Erasmus MC.

Casper Rokx: Hiv genezen

Toen Casper Rokx voor een deel van zijn medische opleiding in Afrika werkte, zag hij hoe ingrijpend infectieziekten kunnen zijn. Tijdens zijn medische specialisatie tot internist-infectioloog stortte hij zich op de behandeling van hiv en aids. Zijn heilige graal? ‘Hiv geheel genezen.’

Casper Rokx

Casper Rokx wil uiteindelijk kunnen zeggen: ‘Deze patiënt is een vrouw, ze is 60 jaar en heeft 12 jaar hiv. Dan kan zij het beste medicijn A in combinatie met B nemen.’ Finding the right drug for the right patient, noemt Rokx het. Daarvoor duikt hij het lab in om veelbelovende medicijnen te testen op de cellen van verschillende patiëntgroepen. Welke kenmerken hebben zij waardoor medicijnen wel of juist niet aanslaan? Vervolgens selecteert hij de beste medicijnen die tot genezing kunnen leiden en onderzoekt hij deze verder in de kliniek.

Levenslang medicijnen

Hiv kan momenteel goed worden onderdrukt met medicijnen. Het virus verstopt zich dan in cellen in het lichaam en gaat in winterslaap. Een reservoir met inactieve virusdeeltjes blijft over. Maar dat betekent wel dat iemand met hiv zijn hele leven medicijnen moet slikken. Stopt iemand met de medicijnen dan vermenigvuldigt hiv zich weer, kan diegene weer besmettelijk raken en aids krijgen. Dat is een risico voor de eigen gezondheid en de omgeving.

Iedereen is anders

Levenslang medicijnen slikken kost energie en geld en kan bijwerkingen geven. En ondanks de behandeling blijven mensen met hiv meer risico hebben op ziektes zoals hart-en vaatziekten, infecties en kanker. De crux voor Rokx zit hem er dan ook in om controle te krijgen over het reservoir cellen waar het virus zich in verstopt: ‘Er zijn verschillende medicijnen of stofjes waarvan we weten dat ze ingrijpen op het reservoir. Dat hebben we getest in het lab. Maar het lastige is dat ieder mens, en ook ieder virus-reservoir anders is. In de eerste klinische studie bleek dat niet elke combinatie van patiënt en medicijn even effectief was. Geslacht, leeftijd, behandelstatus, het telt allemaal mee.’

Joshua White: hoe controleren de hersenen beweging?

Over veel bewegingen die je doet hoef je niet na te denken. Neurowetenschapper Joshua White wil weten wat het fysieke proces daarachter is. Welke moleculen in het brein leiden tot beweging? ‘Het brein is een fascinerende puzzel.’

Joshua White

Neurowetenschapper Joshua White begon aan een studie economie in de Verenigde Staten omdat hij graag het menselijk gedrag wilde begrijpen. Maar met geld had hij niet zoveel. Uiteindelijk leidde zijn interesse hem naar de ultieme studie naar gedrag: de neurowetenschappen. ‘Alles wat je doet en zegt is het resultaat van een klomp cellen.’

Moleculair pad

Met het fellowship gaat White uitzoeken hoe die klomp cellen ertoe leidt dat mensen bewegingen maken waar ze niet over na hoeven denken. ‘Soepele bewegingen’ noemt hij dat: ‘Ik wil graag weten welk moleculaire pad er in het brein voor zorgt dat ik de ene voet voor de andere zet tijdens een wandeling.’

Hersenpuzzel

Door te kijken naar hersenaandoeningen waarbij mensen dit soort soepele bewegingen juist niet kunnen maken, hoopt White de hersenpuzzel op te lossen. ‘Van sommige hersenaandoeningen weten we de genetische oorzaak, maar niet wat precies het moleculaire effect is in de hersenen. Als we daar achter komen, kan de wetenschap ook echt werken aan een oplossing voor dit soort hersenaandoeningen.’ Zo hoopt White zijn fundamentele onderzoek uiteindelijk naar de kliniek te brengen: ‘Niets zo exciting.’

Mohsen Ghanbari: ouderdomsziekten begrijpen en voorspellen

Ouderdomsziekten zijn een groeiend sociaal en medisch probleem in vergrijzende samenlevingen. Moleculair epidemioloog Mohsen Ghanbarie zoekt naar een oplossing: ‘We moeten dit soort veelvoorkomende maar complexe ziekten in een eerder stadium aanpakken.’

Mohsen Ghanbari

Als huisarts in Iran viel het Mohsen Ghanbari op dat veel van zijn patiënten last hadden van ouderdomsziekten als dementie, diabetes en hart- en vaatziekten. Hij wilde het probleem bij de kern aanpakken. Na zijn werkdagen in het ziekenhuis studeerde hij daarom tot in de late uurtjes door. Zo lukte het hem om een plek in het buitenland te bemachtigen. 10 jaar geleden begon hij in Nederland aan zijn promotietraject in de genetische en moleculaire epidemiologie: ‘Ik vul eigenlijk het gat op tussen de moleculaire biologie en de epidemiologie.’

Bloedmonsters

Door de twee onderzoekstromingen te combineren wilt Ghanbari ouderdomsziekten beter begrijpen, én ouderdomsziekten beter kunnen voorspellen. Daarvoor gebruikt hij data van de ERGO-studie. Dat is een studie waarbij wetenschappers 18.000 deelnemers al 30 jaar volgen en screenen op ouderdomsziekten. Om de 3 tot 5 jaar wordt data verzameld over de deelnemers. Zo worden er interviews gehouden, CT-scans gedaan en bloed afgenomen.

Ghanbari vertelt hoe hij de ERGO-studie in gaat zetten tijdens zijn fellowship: ‘Ik ga kijken naar de moleculaire paden achter de ouderdomsziekten. Welke rol speelt het non-coderende RNA daarin? In de bloedmonsters ga ik opzoek naar biomarkers: kan ik aan bepaalde stofjes in het bloed zien welke mensen in de afgelopen 30 jaar een ouderdomsziekte hebben ontwikkeld? Als we die moleculaire aanwijzingen hebben kunnen we per individu bepaalde ziekten beter voorspellen of zelfs voorkomen.’

Rintje Agricola: een gepersonaliseerde voorspelling van heupartrose

Als orthopeed ziet Rintje Agricola dagelijks mensen van jong en oud met pijnlijke heupproblemen, die hij nog niet altijd goed genoeg kan helpen. De uitkomst? Een gepersonaliseerde behandeling.

Rintje Agricola

Artrose is wereldwijd een groot probleem. Alleen in Nederland zijn er al 1,5 miljoen mensen met artrose en dit aantal zal de komende jaren alleen maar blijven stijgen. Er wordt zelfs verwacht dat het in 2040 de meest voorkomende ziekte in Nederland is.

Te algemeen

Het is hoog tijd voor een gepersonaliseerde aanpak van artrose, vindt Agricola. ‘Omdat we nog te weinig weten over hoe artrose ontstaat, weten we nog niet hoe we het moeten voorkomen en zijn de behandelingen nog te algemeen. We kunnen eigenlijk alleen fysiotherapie aanraden, iemand adviseren om af te vallen of opereren. Maar op we kunnen eigenlijk geen gepersonaliseerd advies op maat geven.’ Daarom zullen er bijvoorbeeld patiënten zijn die afvallen om hun artrose te behandelen, terwijl hun overgewicht niet de oorzaak van de ziekte was. Afvallen zal dan niet werken, maar een andere aanpak misschien wel.

Alle beschikbare data

Om per individu te bepalen welke behandeling effectief zal zijn, is ontzettend veel data nodig. Dat is waarom Agricola alle beschikbare data over heupartrose gaat gebruiken. Bij elkaar zijn er gegevens verzameld van 40.000 mensen. Artificial intelligence (AI) zal worden losgelaten op röntgenfoto’s om ze automatisch te analyseren. De bevindingen in de röntgenfoto’s worden vervolgens gecombineerd met data van bloedsamples, pijnklachten, medicijngebruik, genetica en andere gegevens. Zo hoopt Agricola per patiënt het risico op heupartrose te kunnen voorspellen en te bepalen welke factoren de artrose hebben veroorzaakt. Uiteindelijk wordt dit gebruikt om te kijken of heupartrose voorkomen kan worden en of een gepersonaliseerde behandeling beter werkt.