Vaccinatie beschermt tegen corona-infectie en ziekte door twee verdedigingslinies op te werpen: een eerste van antilichamen en een tweede van afweercellen, waaronder T-cellen. Die tweede linie houdt goed stand tegen de omikronvariant, maar de eerst valt vrijwel weg. Dat rapporteren wetenschappers van het Erasmus MC in het wetenschappelijke tijdschrift Science Immunology.
Het team onderzocht de afweerreactie van een groep van 60 medewerkers van het Erasmus MC die volledig zijn gevaccineerd met Janssen, Moderna, AstraZeneca of Pfizer, gevolgd door een booster met Pfizer. Geen van allen had een corona-infectie doorgemaakt.
T-cellen extra belangrijk
Tot een half jaar na vaccinatie waren T-cellen gericht tegen het coronavirus aantoonbaar in het bloed. Deze cellen herkennen de omikronvariant net zo goed als eerdere varianten, waaronder de deltavariant. Dat is goed nieuws, vindt viroloog Rory de Vries. ‘T-cellen heb je nodig om het virus op te ruimen als het eenmaal het lichaam is binnengedrongen. Dat is met de omikronvariant extra belangrijk, omdat de eerste verdedigingslinie van antilichamen grotendeels wegvalt. T-cellen voorkomen niet dat je geïnfecteerd raakt, maar waarschijnlijk wel dat je ernstig ziek wordt.’
‘Na een booster ben je beter beschermd’
Voor de eerste verdedigingslinie, de antistoffen, was het beeld minder positief. Een half jaar na vaccinatie namen de antistofniveaus flink af, en de na vaccinatie aangemaakte antistoffen zijn minder goed in staat om de omikronvariant onschadelijk te maken. Vergeleken met de ‘originele’ variant van het virus was deze zogeheten neutralisatie tot 34 keer minder. Dat is veel, legt arts-microbioloog Corine Geurts van Kessel uit. ‘De meerderheid van de mensen kon het virus helemaal niet neutraliseren. De bevindingen zijn niet geheel onverwacht, omdat een deel van de mutaties in omikron precies op de plek zitten waar de antistoffen binden.’
Booster
Na boostervaccinatie steeg de capaciteit van de antistoffen om omikron te neutraliseren. Maar met 17 keer slechter vergeleken met de originele variant bleef deze beperkt. Toch raadt Geurts van Kessel aan om de booster te nemen. ‘Je geeft je immuunsysteem een oppepper. Het totaal aantal antistoffen dat omikron kan binden neemt toe, en ook de antistoffen die omikron onschadelijk kunnen maken. Daarnaast heeft het een gunstig effect op je T-cellen. Samengenomen ben je na een booster beter beschermd en knap je vaak snel op.’
Snel resultaten
Dit onderzoek is een van de eerste studies naar de T-celafweer tegen de omikronvariant en uniek omdat de kruisreactie van de antistoffen wordt bestudeerd met levend virus. Dat de Rotterdamse onderzoekers zo snel resultaten hadden, is te danken aan goede samenwerking, vertellen ze. Onder andere met onderzoekers uit de werkgroep van collega-viroloog Bart Haagmans, die veel voorbereidend werk hebben gedaan om de antistofmetingen snel en nauwkeurig uit te voeren. De Vries is zijn samenwerkingspartner in San Diego dankbaar voor het opsturen van lastig verkrijgbare materialen die nodig zijn voor het werk aan T-cellen.
Medewerkers gevolgd
De data uit deze publicatie zijn afkomstig uit de zogenoemde HCW-studie van het Erasmus MC. Daarin worden op dit moment nog ongeveer 550 medewerkers van het Erasmus MC gevolgd, die sinds het begin van de pandemie in 2020 aan de studie deelnemen. De medewerkers zijn gevaccineerd met een van de vier beschikbare vaccins en op gezette tijden wordt bloed afgenomen en opgeslagen. Ook wordt bijgehouden of iemand een infectie heeft doorgemaakt.
Het onderzoek met dit unieke cohort gaat door. De nieuwe vraag die voorligt: wat gebeurt er met de afweer als iemand na vaccinatie en booster een infectie doormaakt met omikron en wat betekent dit voor bescherming in de toekomst?
