Het varicella-zostervirus heeft wel iets weg van de slapende Doornroosje. Alleen is dit virus meer een heks dan een prinses. Het kan jarenlang in diepe slaap aanwezig zijn in je zenuwcellen. Maar als het ontwaakt, kan het behoorlijk veel ellende veroorzaken.
Waterpokken
In bijna negentig procent van de wereldbevolking houdt ‘heks Varicella’ zich schuil. Ze sluipt meestal al binnen in de kindertijd en veroorzaakt dan waterpokken, een relatief onschuldige kinderziekte. Daarna verbergt ze zich levenslang slapend in zenuwcellen. Als ze decennia later wakker wordt, kan ze gordelroos veroorzaken, een pijnlijke huiduitslag die kan leiden tot chronische pijn, blindheid en zelfs beroertes. Dit gebeurt bij ruim een op de drie mensen die het virus dragen. Vooral ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem door bijvoorbeeld chemotherapie zijn kwetsbaar.
Al meer dan 35 jaar tasten virologen in het duister over hoe het virus zich schuilhoudt in de zenuwknopen en welke verandering van het virus nodig is om uit de sluimerende toestand te ontwaken. Na 10 jaar onderzoek van het Herpeslab van de afdeling Viroscience van het Erasmus MC hebben de wetenschappers Werner Ouwendijk en Georges Verjans eindelijk het antwoord op deze vragen.
Het varicella-zostervirus (donkerrode stippen) houdt zich schuil in zenuwknopen.
Recept voor ontwaking
‘In de afgelopen jaren hebben we stap voor stap onthuld hoe het virus in sluimerende toestand eruitziet. Sinds kort weten we ook hoe het virus ontwaakt. We hebben al onze kennis van de afgelopen jaren samengebracht. Twee virusgenen die aanstaan tijdens de slapende fase, waarvan één door ons ontdekt, blijken samengevoegd te worden. Deze unieke combinatie van genen bevat het recept voor een eiwit dat het virus weer tot leven brengt’, legt onderzoeker Werner Ouwendijk uit. Hij beschrijft deze nieuwste bevindingen, samen met onderzoeker Georges Verjans en een team van internationale collega’s, in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications.
De aanpak van gordelroos is nu een beetje pappen en nathouden. Virusremmende medicijnen kunnen zorgen dat mensen die al gordelroos hebben, minder klachten krijgen. Maar de medicijnen ruimen het slapende virus niet op. ‘In veel andere landen krijgen kinderen een vaccin tegen de waterpokken, maar ook dat voorkomt niet dat het virus zich terugtrekt in de zenuwcellen en later ontwaakt’, zegt Georges Verjans.
Werner Ouwendijk (l) en Georges Verjans (r)
Schone slaapster
Ouwendijk en Verjans willen de ‘heks Varicella’ die ieder moment wakker kan worden, omtoveren tot een echte schone slaapster, zoals Doornroosje. Hiervoor hebben zij een subsidie van 3,2 miljoen dollar van het Amerikaanse National Institute of Allergy and Infectious Diseases ontvangen. ‘Wij gaan het type zenuwcellen identificeren dat slapend en ontwakend virus bevat. Met die kennis kunnen we het slapende virus kreupel te maken. En als het niet kan ontwaken, kan het ook geen gordelroos veroorzaken en krijgen we de ziekte dus echt de wereld uit’ aldus de onderzoekers.
