Alvleesklierkanker is een van de meest dodelijke vormen van kanker en treft jaarlijks ruim 3000 Nederlanders. Bij meer dan de helft van hen is de kanker bij de diagnose al uitgezaaid. Na vijf jaar is slechts minder dan vijf procent van de patiënten nog in leven.
Dat aandeel is erg klein, vergeleken met andere soorten kanker. Dat komt doordat er de laatste jaren voor veel andere kankersoorten nieuwe therapieën beschikbaar zijn gekomen. Bij alvleesklierkanker is dat niet het geval.
Immuuntherapie
Wetenschappers van Erasmus MC onderzochten een nieuwe mogelijke behandelmethode voor mensen met alvleesklierkanker. Die methode is gebaseerd op een combinatie van twee therapieën: het toedienen van geactiveerde dendritische cellen, een soort immuuncellen, samen met een middel dat het afweersysteem activeert. Met hun onderzoek hopen ze beter te begrijpen hoe de ziekte reageert op deze combinatiebehandeling, zodat patiënten op termijn gerichter kunnen worden behandeld. Ze publiceerden hun resultaten onlangs in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications.
‘Voor uitgerzaaide alvleesklierkanker is chemotherapie de enige optie, maar veel patiënten komen daar niet eens aan toe’
‘Nieuwe behandelingen voor mensen met alvleesklierkanker zijn hard nodig,’ zegt Songul Kucukcelebi, arts-onderzoeker op de afdeling Longgeneeskunde, waar ervaring is met therapie op basis van dendritische cellen. ‘Voor uitgezaaide alvleesklierkanker is chemotherapie de enige optie, maar veel patiënten komen daar niet eens aan toe.’ Kucukcelebi en haar collega’s wilden daarom weten of mensen met uitgezaaide alvleesklierkanker kunnen profiteren van immuuntherapie, waarbij lichaamseigen cellen buiten het lichaam worden getraind en teruggeplaatst. ‘We wilden het effect van deze behandeling tegen uitgezaaide alvleesklierkanker versterken door een tweede immuuntherapeutisch middel toe te voegen.’
Generaals en soldaten
Bij dat effect doelt Kucukcelebi op de eigenschap van het immuunsysteem om een handje te helpen bij het opruimen van tumoren. Waar de tumor de vijand is, zijn alle soorten cellen van het immuunsysteem onderdelen van het leger. ‘De T-cellen zijn de soldaten die tumorcellen doden’, zegt de onderzoeker. ‘Zij worden aangestuurd door de zogenaamde dendritische cellen. Dat zijn de generaals van het immuunsysteem. Door precies deze cellen te gebruiken, proberen we het immuunsysteem gericht te trainen.’
Die dendritische cellen, kortweg DC’s, laten stukjes tumorcel zien aan T-cellen, zodat die ze kunnen herkennen. De onderzoekers kwamen erachter dat ze deze DC’s buiten het lichaam kunnen activeren door ze bloot te stellen aan stukjes tumorcel. Na die intensieve ‘bijles’ plaatsten ze de DC’s weer terug in het lichaam.
Boost voor immuuncellen
Dat terugplaatsen deden de onderzoekers samen met een geneesmiddel dat de DC’s een boost geeft, waardoor ze beter worden in het presenteren van stukjes tumorcel aan de T-cellen. Bijkomend voordeel: deze zogenaamde anti-CD40-therapie vermindert het bindweefsel in en rond de tumor. Daardoor kunnen de T-cellen de kankercellen beter bereiken. Alsof er op het slagveld veel minder bomen staan: zie jezelf als vijand dan maar eens te verstoppen.
De onderzoekers probeerden deze aanpak bij 16 patiënten met uitgezaaide alvleesklierkanker. Dat is een kleine groep, waardoor ze geen conclusies kunnen trekken. Niettemin waren de resultaten hoopgevend, zegt Kucukcelebi. ‘We zagen na de behandeling een toename van T-cellen in zowel het bloed als in de tumor. Bovendien zagen we minder bindweefsel in en rond de tumor.’
Eerste stap
Ondanks die positieve resultaten is er nog geen sprake van een nieuwe therapie voor mensen met alvleesklierkanker, benadrukt Kucukcelebi. ‘Dit is hoogstens een eerste stap naar een grotere studie met patiënten. Daar werken we aan, samen met collega’s van het Maastricht UMC+.’ In die nieuwe studie hopen de onderzoekers het gevonden effect te versterken door ook chemotherapie toe te voegen. ‘Pas wanneer ook die resultaten positief zijn, kunnen we verdere uitspraken doen.’
Arts-onderzoeker Songul Kucukcelebi
Kucukcelebi ziet in haar onderzoek aanknopingspunten voor andere soorten kanker die moeilijk behandelbaar zijn. ‘In theorie kun je de methode – het laden van DC’s met tumormateriaal, en ze daarna terugplaatsen in het lichaam – toepassen bij meerdere tumorsoorten. Maar een combinatiebehandeling heeft bij hardnekkige tumoren de hoogste slagingskans.’
Biomedisch onderzoek
Via biomedisch onderzoek werken Erasmus MC’ers aan het begrijpen van biologische en medische basisprincipes. Dit onderzoek vormt de kern van medische vooruitgang en legt de basis voor innovaties die de zorg verbeteren. Zoals beschreven in Koers28, de strategie van het Erasmus MC.
