Wat is migraine?
“Migraine is veel meer dan alleen hoofdpijn. Het is een neurovasculaire aandoening. Dat wil zeggen dat de zenuwen en bloedvaten erbij betrokken zijn. Mensen met migraine hebben niet alleen hoofdpijn, maar soms ook aura’s. Ze hebben dan bijvoorbeeld last van schitteringen of lichtflitsen in de aanloop naar een aanval. Verder komen misselijkheid en braken vaak voor. Soms zijn mensen gevoelig voor geluid, licht of geur. Verder zit de hoofdpijn vaak aan één kant van het hoofd.
Het lastige is dat de buitenwereld migraine vaak ziet als ‘gewoon hoofdpijn’. Mensen denken: Je neemt een paracetamol en dan kun je weer door. Dat werkt bij migraine dus heel vaak niet. Er is nog veel onbegrip. En dat terwijl één miljard mensen migraine hebben. Dat is vijftien procent van de wereldbevolking. Migraine is een chronische ziekte. Je kunt er niet van genezen. Wel zijn er medicijnen die een aanval kunnen stoppen of de ernst afvlakken. En gelukkig verdwijnt het vaak op hogere leeftijd vanzelf.”
Wat zijn de verschijnselen?
“Mensen zien een aanval vaak al aankomen. Ze voelen zich anders dan anders. Dit noemen we de prodromale fase. Soms hebben ze dan ook al aura-achtige verschijnselen. In de aanvalsfase is er meestal bonkende hoofdpijn. De klachten zijn het hevigst en mensen willen en kunnen vaak alleen maar in bed liggen in het donker. Als de ergste klachten verdwijnen begint de postdromale fase. Mensen hebben dan nog wel wat klachten en voelen zich nog moe of slap.”
Wat is de oorzaak?
“Wisten we dat maar. Voor de helft wordt migraine bepaald door genetische aanleg. Er is niet één gen dat migraine veroorzaakt, het is meer een combinatie van verschillende genen. Behalve genen bepalen omgevingsfactoren of iemand migraine krijgt. Hoe die precies invloed hebben is nog niet goed bekend. Zeker is wel dat hormonale veranderingen een grote rol spelen. Zoals in de menstruatiecyclus en tijdens de zwangerschap.”
Wat kun je er aan doen?
“Meestal niet veel. Het overkomt je gewoon. Veel mensen hebben voor zichzelf wel bepaalde factoren ontdekt die bij hen de migraine uitlokken, zogeheten triggers. Dit kunnen voedingsmiddelen zijn, bijvoorbeeld chocola, koffie, schimmelkaas of rode wijn. Het kan ook dat warm weer of een verandering in luchtdruk tot migraine leidt. Soms kunnen stress of verandering van ritme een aanval opwekken. Wat die triggers zijn verschilt van persoon tot persoon. Als je weet wat bij jou migraine uitlokt, kun je proberen dat te vermijden.
Het lastige is dat er voor die uitlokkers meestal geen wetenschappelijk bewijs is. Maar dat betekent niet dat het niet waar is. Misschien begrijpen we als wetenschappers nog niet goed hoe het werkt. Het kan ook zijn dat dit bij het onderzoek onder grote groepen mensen niet naar voren komt, maar dat het bij individuele patiënten wel zo werkt. Patiënten snappen zelf vaak heel goed hoe het bij hen zit, wat migraine kan triggeren en wat niet. Wat het ingewikkeld maakt is dat migraine multifactorieel is, er zijn verschillende factoren bij betrokken. Gelukkig beginnen we steeds meer van deze aandoening te begrijpen.”
Drie keer zo veel vrouwen hebben migraine
Klopt het dat het vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen?
“Er is een heel duidelijk verschil tussen vrouwen en mannen. Drie keer zo veel vrouwen hebben migraine. Vooral in de periode tussen de eerste menstruatie en de menopauze, de vruchtbare levensperiode dus. In de grafieken zie je in die jaren bij vrouwen een enorme piek. Hormonen spelen hierbij een grote rol. Bij mannen met migraine zien we trouwens dat zij meer oestrogeen in hun bloed hebben dan mannen zonder migraine. Ook bij hen hebben hormonen dus invloed.”
Is regelmaat in je leven belangrijk, bijvoorbeeld op vaste tijden gaan slapen en weer opstaan?
“Regelmaat is altijd goed, voor iedereen. Als het helpt om je leefstijl aan te passen, dan is dat prima. Maar je moet wel oppassen met te dwingende leefregels. Je kunt ook te ver gaan. Dan ga je denken: Ik heb nu migraine en dat is mijn eigen schuld, want ik ben te laat naar bed gegaan.”
Kan migraine overgaan?
“Hoe ouder, hoe minder migraine. Bij vrouwen gaat de migraine vaak na de overgang over. Helaas niet bij alle vrouwen. Bij mannen neemt migraine op latere leeftijd ook af, maar bij vrouwen is die daling veel sterker.”
Hoe werken de medicijnen?
“Triptanen, zoals sumatriptan, kwamen begin jaren negentig op en betekenden een flinke verbetering in de behandeling. Veel mensen gebruiken deze middelen. Hoewel ze bij een derde van de patiënten helaas niet werken. Triptanen werken op verschillende manieren. Ze zorgen voor een vernauwing van de bloedvaten in het hoofd. Maar ze hebben ook invloed op een specifiek eiwit, het zogeheten CGRP-eiwit. Dit eiwit komt vrij bij een aanval. Triptanen remmen de afgifte van dit eiwit. Daardoor vermindert de aanval. Er komen in de nabije toekomst nieuwe middelen aan die eveneens gericht zijn op dit CGRP-eiwit.”
Richt migraine schade aan in je hoofd?
“Dat is onderzocht. In de MRI-scanner waren in de witte stof van de hersenen patiënten met migraine kleine puntbloedinkjes te zien. Het ging om heel kleine bloedinkjes waar mensen verder geen last van hadden. Ook is het niet zo dat mensen meer van die bloedinkjes kregen naarmate ze meer migraineaanvallen hadden. Het lijkt er meer op dat het te maken heeft met aanleg. De aanleg die er ook aan bijdraagt dat mensen migraine hebben. Hierdoor zijn patiënten met migraine ook iets kwetsbaarder voor hart- en vaatziekten en hersenbloedingen dan mensen zonder migraine. Ze hebben daar een iets verhoogde kans op.”
Is er een relatie met stemmingswisselingen en depressie?
“Ja, die is er. Mensen met migraine zijn vaker depressief en omgekeerd. Dit is te verklaren uit genetische aanleg. Vrouwen met migraine hebben in de zwangerschap ook een grotere kans op zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie).”
Wat wil je bereiken met je onderzoek?
“Het is mijn ambitie de hormoonafhankelijke migraine bij vrouwen af te zwakken. Daarmee zou je zo’n twee derde van de migraineaanvallen bij vrouwen moeten kunnen voorkomen. Vaak denk ik: Is het niet raar dat er nog geen medicijn is dat ingrijpt op die hormonen? Als je puur naar de getallen kijkt, zo veel vrouwen met migraine, kun je niet verklaren waarom je dit niet onderzoekt. Maar onderzoekers vonden het lang niet zo sexy, migraine en menstruatie. Ze hebben het echt laten liggen.
Gelukkig zit het tij nu mee. Er is meer aandacht voor de verschillen tussen mannen en vrouwen en hoe dit doorwerkt in ziektes en aandoeningen. ZonMw heeft bijvoorbeeld een programma voor gender en gezondheid. Dat is heel goed, want een inhaalslag is wel nodig. Samen met Gisela Terwindt uit het LUMC (Leids Universitair Medisch Centrum) doe ik dankzij subsidie van het programma van ZonMW onderzoek naar de hormonale behandeling van migraine. We zijn net van start gegaan. Mensen die willen meewerken kunnen zich hier aanmelden.”
Prijs
Antoinette Maassen van den Brink heeft onlangs een award gekregen voor haar onderzoek naar de relatie tussen migraine en hart- en vaatziekten van het Berlin Institute of Health (BIH). Ze kreeg de Excellence Award for sex and gender aspects in health research. Meer info leest u hier.
Vrouwen met migraine over: wat migraine zo erg maakt
Fleur (49)
“Ik heb al bijna dertig jaar meerdere migraineaanvallen per maand. Soms ben ik daardoor dagenlang beroerd en nergens toe in staat. In de loop der jaren heeft migraine veel invloed op mijn leven gekregen, zelfs als ik geen aanval heb. Als ik plannen en afspraken maak, realiseer ik me dat er een reële kans is dat die door migraine niet zullen kunnen doorgaan. Ook ben ik vaak alert op mogelijke triggers voor aanvallen en het vermijden daarvan. Ik houd er dus altijd op een bepaald niveau rekening mee, dat is best belastend. Daarbij vind ik het moeilijk dat mensen die migraine niet van dichtbij kennen, vaak een verkeerd beeld van ziekte hebben. Het is zoveel meer dan een vervelend hoofdpijntje met een pretentieuze naam.”
Janneke (47)
“Het naarste aan migraine vind ik de allesoverheersende pijn, waardoor ik moet overgeven, ik niet meer weet waar ik het moet zoeken en het zelfs niet meer lukt om te slapen. Als kind (ik kreeg migraine vanaf m’n zevende jaar) wilde ik op die momenten net zo goed dood, inmiddels heb ik geleerd het te doorstaan, in de wetenschap dat het morgen waarschijnlijk over is. Medicatie kreeg ik pas vanaf m’n zestiende en heeft helaas niet altijd het gewenste resultaat. Als ik geluk heb, ben ik thuis als de migraine toeslaat. In m’n eigen bed met de gordijnen dicht. In de overlevingsstand, het gewone leven ver weg.”
