“TTD is een zeer zeldzame ziekte die bij één op de miljoen pasgeborenen voorkomt. Door een genmutatie verlopen bepaalde DNA reparatieprocessen niet goed. Het DNA en de cellen staan namelijk continu bloot aan beschadigingen en die moeten worden hersteld. Als dat niet goed gaat, ontstaan er ernstige ziekten”, vertelt Hoeijmakers.
In één nacht kaal
“We hadden al eerder onderzoek verricht aan andere patiëntjes met deze uiterst zeldzame aandoening. Al deze kinderen hebben broze haren, blijven klein, krijgen allerlei ziekten en worden helaas niet oud. Op een dag kreeg Natalie, één van deze kinderen longontsteking. Natalie verloor in één nacht al haar (broze) haren. Toen ze beter werd groeiden haar haren weer aan. Nadien gebeurde het opnieuw. Haar arts zat letterlijk met zijn handen in zijn haar. Hoe kon dit?”
Bakkersgist
Hoeijmakers: “Het inzicht dat leidde tot het begrijpen van het uitvallen van het haar kwam door een toevallige ontmoeting op een congres, jaren eerder. Ik sprak daar iemand die hetzelfde DNA-reparatiegen in bakkersgist onderzocht. Hij liet zich ontvallen dat gist met mutaties in dat specifieke gen vaak temperatuurgevoelig waren. Nu viel het kwartje: bij longontsteking heb je hoge koorts! Het defect is dus erger bij hoge temperatuur; het haar dat dan uitgroeit is nog brozer en valt nog eerder uit. Dat inzicht bleek een schot in de roos. Nadien vonden we inderdaad dat het ziektebeeld bij al deze kinderen een beetje temperatuurgevoelig is. Dus onderzoek aan bakkersgist heeft ons geleerd hoe het komt dat het haar bij deze kinderen broos is en uitvalt. Nu is broos haar niet levensbedreigend, maar de andere ziekteverschijnselen wel. Nathalie is overigens maar twee-en-een-half geworden. Dat laat zien hoe ernstig deze ziekte is.”
TTD is een verouderingsziekte
Minder eten is een medicijn
“Om het syndroom beter te begrijpen en in de toekomst kinderen met TTD te helpen, hebben we een muizen gekweekt met dezelfde afwijking als deze kinderen. Die muizen hebben ook broze haren en worden eerder grijs. Ze krijgen bovendien botontkalking en hun lever, nieren en zenuwstelsel gaan versneld achteruit. Ze blijken sneller te verouderen, iets wat doktoren bij kinderen met TTD nog niet hadden gezien. Toen ze daar op gingen letten, zagen ze precies wat wij bij de muizen hadden gevonden: TTD is een verouderingsziekte. Dit laat het belang van proefdieronderzoek zien.”
Survival response
“De volgende belangrijke ontdekking kwam, toen we vonden dat deze zieke, snel-oude muizen hun energie niet stoppen in groei, maar in afweer, onderhoud en weerbaarheid. Dat verklaart waarom ze klein blijven en waarom TTD patiëntjes achterblijven in groei. Trouwens, als normale kinderen ziek zijn, groeien ze ook minder. Dan concentreert het lichaam zich op afweer en beter worden. We noemen dit een ‘survival response’. We zien een vergelijkbare reflex optreden als organismen weinig te eten hebben. Bij dieetrestrictie gaat het lichaam niet de weinige energie investeren in groei, maar in overleven door stimulering van onderhoud en afweer. Dieetrestrictie vertraagt zo ook veroudering. Dus wat de muizen (en kinderen) probeerden was de snelle veroudering te vertragen, ten koste van groei om zo lang mogelijk te leven.”
Op dieet
“Toen kwamen we op een bizar idee: wat zou er gebeuren als we die kleine, zieke muizen op dieet zouden zetten? Dat is het laatste wat je zou doen met kleine TTD patiëntjes: die krijgen juist veel extra voeding rechtstreeks in de maag, omdat ze heel weinig eetlust hebben. Maar de muisjes die 30% minder te eten kregen, leefden drie keer zo lang en waren veel gezonder, het meest nog neurologisch: ze konden veel beter bewegen, hun evenwicht bewaren en verloren hun trillingen. Maar muizen zijn geen mensen, en TTD kinderen zijn heel kwetsbaar. Ze op dieet zetten was niet een voor de hand liggende gedachte en zeer tegen de wens van doktoren en diëtisten.”
Muizenhapjes. Emma telt!
“Emma had dus broze haren en kon nauwelijks kruipen, niet lopen en praten. Toen ze zeven werd, ontwikkelde ze trillingen, net als onze muizen. Die trillingen waren parkinsonachtig met een slechte prognose. Emma werd gevoed met een PEG (een slang die door de buikwand rechtstreeks in de maag loopt), omdat ze niet wilde eten. We overtuigden haar ouders, arts en uiteindelijk ook de diëtiste om haar calorie-inname van 1150 kilocalorieën met stappen van 100 te verminderen naar 850 kilocalorieën. We startten eind mei 2018. Na twaalf dagen waren de trillingen weg en kon ze weer duploblokjes op elkaar zetten! In september zagen we dat haar hersenfuncttie verbeterde: ze begreep woorden, articuleerde en begon te praten. Ze leerde tellen! In oktober begon ze zelfstandig te lopen. In januari 2019 schreef ze haar naam.”
Investeren in herstel
Hoeijmakers hoopt dat zij nog verder kan verbeteren en een meer normaal kind wordt, simpelweg met minder eten. “In plaats van een duur medicijn bespaart deze medicatie geld. De gedachte is dat wij via een beperking van de voeding de survivalrespons verder hebben aangezet, waardoor het lichaam nog meer investeert in herstel. Samen met andere afdelingen onderzoeken we momenteel het effect van calorierestrictie bij chirurgie, orgaandonatie en chemotherapie, onder andere bij kinderen met kanker in het Prinses Maxima Centrum. Als calorierestrictie werkt, kan dat een grote verbetering voor de kwaliteit van leven van veel patiënten opleveren. En een enorme kostenbesparing, omdat dure medicijnen en kostbare zorg niet of minder nodig zijn.”