Foto: Levien Willemse
Is euthanasie in Nederland goed geregeld?
“Jazeker. Euthanasie kan alleen worden toegepast door een arts. Die moet ervan overtuigd zijn dat de patiënt ondraaglijk lijdt en een vrijwillig, weloverwogen verzoek heeft gedaan. Daarbij geldt een zestal criteria van zorgvuldigheid. Het mag bijvoorbeeld alleen als er sprake is van ‘uitzichtloos lijden’ en er ‘geen redelijke andere oplossing’ is.”
Zijn zulke criteria niet arbitrair?
“Termen als ‘ondraaglijk’ en ‘uitzichtloos’ zijn per definitie niet objectief. De wet laat hierin bewust ruimte. Wel moet, zo heeft de Hoge Raad uitgesproken, het lijden voortkomen uit een medische aandoening. Als dit niet het geval is, hoort de beslissing niet bij de dokter thuis. Die gaat immers over medische zaken. Maar euthanasie is een beslissing van de patiënt en de arts sámen. De patiënt heeft de wens om te sterven en de arts is er, met zijn medische kennis maar ook uit barmhartigheid, van overtuigd dat hij iets goeds doet.”
Hoe gaan artsen om met euthanasie?
“Heel verschillend. Artsen zijn natuurlijk geen homogene soort. Sommigen hebben er persoonlijk moeite mee of willen om principiële redenen niet meewerken. Anderen denken: ‘Als de patiënt het aangeeft, wie ben ik dan om te weigeren?’ Ze zijn niet verplicht, euthanasie is geen normale medische handeling. Maar het is mooi als mensen hun wens om het leven te beëindigen kunnen bespreken met de eigen arts.”
Hoe denken Nederlanders over euthanasie?
“Het draagvlak in de samenleving is indrukwekkend. De euthanasiewet wordt iedere vijf jaar geëvalueerd en onverminderd door zo’n tachtig procent van de bevolking gesteund. De keuzevrijheid, het feit dat de mogelijkheid er ís, wordt gezien als een groot goed. Ook door veel mensen die zeggen: ‘Zélf zou ik het nooit doen.’”
Wat zijn de actuele issues?
Die zijn al jaren hetzelfde: euthanasie bij dementie, bij psychiatrische patiënten en het vraagstuk rondom voltooid leven. Bij dementie is het probleem dat de patiënt zijn wens vaak niet kenbaar kan maken. Ook als je, toen je nog gezond was, hebt opgeschreven dat je in een bepaald stadium van de ziekte zou willen sterven, volstaat dit niet zomaar. Dementie op zích is geen reden, er moet sprake zijn van ondraaglijk lijden. Maar het is een delicaat thema. Op dit moment wachten we op de uitspraak van de Hoge Raad over een geval van euthanasie bij een 74-jarige demente vrouw. Eerder oordeelde de rechter dat er niet strafbaar gehandeld was.”
Recent verscheen het rapport ‘Voltooid leven’.
“Het onderzoek geeft aan dat zo’n 0,18 procent van alle 55-plussers de wens heeft het leven te willen beëindigen. De politiek discussieert over de vraag of deze mensen hierbij zouden mogen worden geholpen. Ik ben terughoudend, maar begrijp het argument. Het idee dat de mogelijkheid er ís, kan ook een zekere rust geven. Daarbij is het heus niet zo dat iedereen van 75+ een levenseindepil op zijn nachtkastje krijgt. Ook dat is met waarborgen omkleed. Maar ik kan me voorstellen dat ouderen de dood als enige optie zien. Als je leeftijdgenoten zijn weggevallen, voel je je enorm eenzaam. Dat los je niet op met pillen of een maatschappelijk werker. Je kunt je afvragen of hier niet ook sprake is van ondraaglijk lijden en van het ontbreken van een redelijke andere oplossing. Dit ligt genuanceerd, vanuit juridisch maar ook vanuit ethisch perspectief.”
‘Een goede dood’, bestaat die?
“Dat was de titel van mijn oratie uit 2014. Voor sommige mensen is de dood echt een verlichting. Maar er blijft iets naars aan zitten. Het idee dat alles wat je hebt meegemaakt, al die wijsheid en waardevolle ervaringen, straks allemaal weg zijn. Dat geeft iets angstigs, ook al is de dood welkom en gaat het sterven heel zacht. Maar een goed sterfbed bestaat zeker. Met enige regie over het moment en de wijze waarop je wilt overlijden.”
