Terugkijkend op bijna 40 jaar Erasmus MC valt Hans van Leeuwen een toepasselijke slogan in: just do it. ‘Er heerst hier een mentaliteit van aanpakken, van met elkaar ervoor gaan. Ik werd in 1988 aangesteld om de onderzoeksgroep van het Calcium- en Botstofwisselingslab uit te bouwen. Ik kon gewoon bij iedereen binnenlopen, niet gehinderd door hiërarchische lijnen.’
Oud-decaan Hans van Leeuwen gaat met emeritaat
Van Leeuwen maakte een duizelingwekkend aantal vlieguren. De laatste jaren was hij onder meer betrokken bij het onderzoeksproject From Waste to Value. ‘In samenwerking met Hogeschool Rotterdam en diverse telers en bedrijven uit de agrosector worden methoden geëxploreerd om plantenextracten te screenen op antimicrobiële en antitumorwerking.’
En samen met plastisch chirurg prof. Irene Mathijssen werd een belangrijke stap voorwaarts gezet in de behandeling van craniosynostosis. ‘We kunnen nu puntmutaties in het DNA repareren die leiden tot craniosynostosis’, vertelt hij.
Los van het onderzoek naar de botstofwisseling – hij werd hoogleraar op dat vakgebied – was hij jarenlang directeur Onderwijs & Onderzoek, daarna van 2017 tot 2021 decaan en lid van de Raad van Bestuur. Hij stond aan de wieg van de convergentie met de EUR en TU Delft en regelde aan het begin van de coronatijd samen met zijn onderwijsmanagement in no time dat het geneeskundeonderwijs ‘lockdown-proof’ kon doorgaan.
Angry young (wo)men
Ook als decaan bleef hij wars van hiërarchische lijnen. Zijn ogen beginnen te glimmen als hij vertelt over zijn regelmatig ingeboekte gesprekken met tientallen ‘angry young men en women’. Aanstormende onderzoekstalenten die afdelingshoofden aan hem hadden voorgedragen. ‘We hebben zo veel mooie, talentvolle mensen in huis. Ik wilde met die gesprekken duidelijk maken dat de Raad van Bestuur er ook voor hén is.’
Het waren de mooiste uren, blikt hij terug. Grijnst: ‘Ze kregen dan een uitnodiging van mijn secretaresse Aline, kwamen altijd wat bedremmeld en achterdochtig bij mijn kamer aan. Wat wil hij van me, zullen ze hebben gedacht. Maar ze gingen altijd lachend weg.’
Die gesprekken gingen over hun onderzoek, over hun successen en hun voetangels, maar ook over hun kinderen. ‘Een wetenschappelijke carrière opbouwen, tegelijkertijd een gezin hebben met kleine kinderen; jonge onderzoekers hebben veel ballen hoog te houden. Daar spraken we dan over. Ik heb hen altijd op het hart gedrukt: wees ondernemend, laat je niet weerhouden door leeuwen en beren op de weg. Soms heb ik hen in contact gebracht met mensen binnen én buiten het Erasmus MC die hun onderzoek verder konden helpen.’
Wantrouwen
Begin juli 2025 nam Van Leeuwen afscheid met een vlammend publiekscollege in de Aula van de Erasmus Universiteit. Daar sprak hij zijn zorgen uit over de onvoorstelbare tijden waarin we leven en waardoor de academische wereld zichzelf opnieuw moet uitvinden. Wantrouwen jegens de wetenschap. Volksmenners in de (inter)nationale politiek die de democratie ondermijnen en niet verder (vooruit) denken dan hun neus lang is.
Een stap in de richting van herstel van het vertrouwen in de wetenschap, denkt hij, is dat wetenschappers de samenleving meer bij hun werk betrekken. Dat begint al met les in communicatie tijdens de opleiding tot wetenschappelijk onderzoeker.
‘Laat de samenleving meepraten en meedenken’
‘Maak van communicatie een integraal onderdeel van leerlijnen. Het is belangrijk voor de verbinding van wetenschap met de samenleving dat onderzoekers helder en begrijpelijk kunnen vertellen over hun werk. Maar ook voor henzelf is het van belang. Als jij een subsidieaanvraag schrijft, wordt die beoordeeld door iemand die niet in jouw vakgebied zit. Het is dus zaak dat je ook die persoon weet te enthousiasmeren voor jouw studie.’
Universiteiten mogen deuren en ramen opengooien, zichzelf als het ware binnenste buiten keren richting de maatschappij, meent hij. Een mooi voorbeeld vindt hij de DNA Dialogen, een langlopende reeks bijeenkomsten in heel het land waarbij iedereen mocht meepraten over knippen en plakken in het DNA. Want hoe anders bepaal je de ethische grenzen van genetische manipulatie als je niet weet hoe de samenleving erover denkt?
Data Dialogen
‘Ik ben bij een van die dialogen aanwezig geweest, hier in Delfshaven. Ontzettend druk bezocht door een heel divers gezelschap. Buitengewoon nuttig. In dialoog met de samenleving kun je nuances aanbrengen, kun je proberen je in anderen te verplaatsen. Kun je mensen duidelijk maken dat een snelle, eendimensionale oplossing niet bestaat. Zo’n zelfde serie bijeenkomsten zou je ook kunnen organiseren over AI en big data: de Data Dialogen. Laat de samenleving meepraten en meedenken.’
Hij noemt ook ArtEra: met hulp van kunstenaars proberen wetenschappers jongeren bij hun werk te betrekken. Lof heeft hij bovendien voor internist Robin Peeters van het Erasmus MC, die met alle mogelijke middelen probeert de gezondheidskloof tussen arm en rijk te dichten. In coronatijd ging Peeters met geneeskundestudenten de weekmarkt in Delfshaven op, om mensen voorlichting te geven over vaccinatie. ‘Robin Peeters doet dat ontzettend goed. Je bent er als dokter niet alleen om mensen beter te maken.’
CRISPR-Cas
Nog één lans wil Van Leeuwen breken, tot slot, voor het fundamenteel onderzoek. Onderzoek dat niet meteen tot een nieuwe therapie leidt, maar dat wordt gedreven door nieuwsgierigheid naar hoe iets in elkaar zit, naar hoe iets werkt.
‘Mijn goede vriend John van der Oost is een van de grondleggers van de CRISPR-Cas technologie. Hij ontdekte hoe CRISPR-Cas bijdraagt aan de bacteriële afweer tegen virussen. CRISPR-Cas veroorzaakte een enorme revolutie in het biomedisch onderzoek.’
Fundamenteel onderzoek is dus essentieel voor innovatie, daar moet altijd ruimte voor blijven, vindt hij. Juist binnen het Erasmus MC met zoveel topklinisch en toegepast onderzoek is de verbinding met fundamenteel nieuwsgierigheid gedreven onderzoek ideaal. Dat is het verleden de basis geweest van succes en heeft sterk bijgedragen huidige status van Erasmus MC.’
