Erasmus MC

Handen vrij voor onderzoek

Dankzij een donatie beschikt het laboratorium van de afdeling Longziekten van het Erasmus MC binnenkort over een belangrijk apparaat. De productie van een vaccin tegen asbestkanker wordt erdoor geautomatiseerd. Impuls behandeling asbestkanker “Het produceren van het vaccin duurt tien dagen”, vertelt onderzoeksleider prof. dr. Joachim Aerts. “Die periode wordt door het nieuwe apparaat niet verkort, maar we kunnen […]

1 likes
Leestijd 6 min
Onderzoeker laboratorium Longziekten

Dankzij een donatie beschikt het laboratorium van de afdeling Longziekten van het Erasmus MC binnenkort over een belangrijk apparaat. De productie van een vaccin tegen asbestkanker wordt erdoor geautomatiseerd.

Impuls behandeling asbestkanker

“Het produceren van het vaccin duurt tien dagen”, vertelt onderzoeksleider prof. dr. Joachim Aerts. “Die periode wordt door het nieuwe apparaat niet verkort, maar we kunnen de procedure wel opschalen: nu worden alle stappen in het kweekproces nog handmatig uitgevoerd. Dat is erg arbeidsintensief, waardoor er slechts één vaccin per keer gemaakt kan worden. Dankzij het nieuwe apparaat worden de handelingen geautomatiseerd. Dat maakt handen vrij voor onderzoek. Een belangrijke winst.”

Wat is asbestkanker?

Asbestkanker is een vorm van borstvlieskanker (mesothelioom). Het ontstaat in het longvlies van mensen die asbestdeeltjes hebben ingeademd. De kanker kan vele tientallen jaren na het inademen pas de kop opsteken. De afweerreactie bij deze patiënten werkt niet goed, waardoor de tumorcellen kunnen gaan woekeren.

 

Zeer welkom

Het geld voor het nieuwe apparaat is bijeengebracht door vijf vastgoedondernemers. Tuncer Tuzgöl, oprichter van Zuider Vastgoed, is de initiatiefnemer van de schenking. “Ik heb in mijn directe omgeving ervaren wat het betekent als de diagnose asbestkanker gesteld wordt. Als je dat eenmaal hebt meegemaakt, kost het niet veel moeite om in actie te komen.”

Tuzgöl legde contact met Aerts en vroeg hem of hij een bijdrage kon leveren aan het onderzoek. Een apparaat voor de productie van vaccins bleek zeer welkom.
“Ik ben meteen gaan rondbellen in mijn zakelijke netwerk. Samen met mijn relaties uit het vastgoed-netwerk in Amsterdam, plus een buurtgenoot die aanhaakte, hebben we 135.000 euro bij elkaar gebracht. Elk jaar kijk ik naar een aantal goede doelen. Zeker als je een goed jaar hebt gedraaid, moet je ook je maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en dit soort initiatieven steunen”, aldus de Amsterdamse ondernemer.

Cocktail

Op dit moment is nog geen genezing mogelijk, maar de artsen en onderzoekers van de afdeling Longziekten werken hard aan een nieuwe behandelmethode. Aerts: “Een falend afweersysteem speelt een cruciale rol in het ontstaan van asbestkanker. Dat systeem beschermt ons tegen indringers, zoals gevaarlijke bacteriën en virussen, maar ook tegen ontspoorde cellen, zoals mesothelioom- en andere tumorcellen. Als het immuunsysteem goed functioneert, verloopt het proces zo: T-cellen worden geactiveerd door dendritische cellen. Die cellen laten de T-cellen moleculen zien waaraan zij kankercellen kunnen herkennen. De T-cellen ’onthouden’ dat molecuul en herkennen dat later op de tumorcellen. Vervolgens vallen ze de tumorcellen aan. Bij asbestkanker gaat er tijdens dat proces iets mis.”

De onderzoeksgroep van Aerts werkt aan een methode om daar iets tegen te doen. Aerts: “In het laboratorium verzamelen we dendritische cellen uit het bloed van de patiënt. Die worden vervolgens blootgesteld aan een cocktail van eiwitten die we gemaakt hebben van diverse mesothelioomcellen. De dendritische cellen koppelen daardoor met diverse eiwitmoleculen. Als we dit vaccin van dendritische cellen daarna weer bij de patiënt injecteren, zien we dat de T-cellen wél worden geactiveerd.”

Breder toepasbaar

Het is nog te vroeg om te concluderen of de levensduur van de patiënten door de methode wordt verlengd. Ook is nog niet duidelijk of de cocktail van eiwitten die aan de dendritische cellen wordt aangeboden wel de meest effectieve is. Aerts: “Om die conclusies te kunnen trekken, starten we binnenkort met een klinische studie waarbij we circa honderd patiënten over twee groepen verdelen. De ene groep krijgt chemotherapie, de andere groep een combinatie van chemotherapie en een vaccinatie met dendritische cellen die in het laboratorium zijn voorbewerkt. Dankzij het nieuwe apparaat verloopt de productie van de vaccins voor een groot deel automatisch; een belangrijk voordeel voor het onderzoek.

De cocktail van tumoreiwitten waaraan de dendritische cellen worden blootgesteld, is gepatenteerd en de verdere ontwikkeling ervan is ondergebracht bij Amphera, een spin-off bedrijf van het Erasmus MC. Dankzij dat bedrijf en een Horizon 2020-subsidie kunnen we deze studie uitvoeren.”

Aerts heeft hoge verwachtingen van de nieuwe aanpak. “We denken dat deze behandeling niet alleen toepasbaar is bij asbestkanker en andere vormen van kanker van het longvlies, maar ook bij alvleesklierkanker. Met prof. dr. Casper van Eijck van het Erasmus MC gaan we die mogelijkheid verder onderzoeken. Ook dát wordt dankzij het nieuwe apparaat mogelijk gemaakt.”

Floris Dammeijer

Naald in hooiberg

Onderzoeker-in-opleiding Floris Dammeijer zoekt in muizentumorweefsel naar manieren om asbestkanker gevoeliger te maken voor therapie. “Deze aanpak is mogelijk ook toepasbaar bij alvleesklierkanker.”

Een vierkoppige delegatie van het Erasmus MC, onder wie Dammeijer, bezocht onlangs het tweejaarlijkse congres van de International Mesothelioma Interest Group (iMig). Dat is een wereldwijde organisatie van artsen, onderzoekers en patiëntenverenigingen die strijdt tegen asbestkanker. De vier kregen veel positieve reacties op hun abstracts en lezingen, maar ook op het feit dat in het Erasmus MC de preklinische onderzoekers en immunologen zo innig samenwerken met de longartsen. “Die samenwerking tussen lab en kliniek”, zegt Floris Dammeijer (23), “is essentieel om de behandeling van asbestkanker verder te helpen.”

Dammeijer presenteerde tijdens het congres zijn onderzoek naar de verdere verfijning van dendritische celtherapie. “Onderzoekers kunnen zich vastbijten in kennis over cellen, muismodellen en biologische pathways, maar de vraag of het uiteindelijk allemaal relevant is voor de patiënt, moet wel worden beantwoord. En dat doe je door onderzoek in de kliniek.”

Wonderlijke genezing

Dammeijer houdt zich bezig met de fine tuning van dendritische celtherapie (DCT), een veelbelovende vorm van immunotherapie. Eerdaags begint een grote studie waarin DCT wordt vergeleken met chemotherapie bij circa 125 patiënten met asbestkanker. Ondertussen zoekt Dammeijer in muizentumorweefsel naar manieren om de tumorcellen gevoeliger te maken voor DCT. Want ofschoon de verwachtingen over DCT hoog gespannen zijn, is nu al duidelijk dat de therapie lang niet bij iedere patiënt met asbestkanker goed werkt. “Er is een heel klein groepje patiënten bij wie we een wonderlijke genezing zien. Bij die mensen zijn kilo’s tumorweefsel na verloop van tijd verdwenen. Maar bij zeventig tot tachtig procent doet het niets.”

Uitschakelen

De grote vraag is natuurlijk hoe dat komt. “We hebben onder meer gemerkt dat de killer T-cellen die door de dendritische celtherapie worden geactiveerd de tumor niet goed kapot krijgen. Dat komt doordat in het kwaadaardige mesothelioomweefsel ook andere afweercellen zijn ingelijfd. Deze cellen, macrofagen heten ze, voorkomen dat de immuunreactie werkt zoals die zou moeten werken. In verschillende soorten muizen hebben we nu gezien dat we die macrofagen met een bestaand stofje kunnen uitschakelen, waardoor de DCT veel beter werkt. In muizen tenminste.”

‘We hopen ooit de beste behandelingsmethode te kunnen voorspellen’

Het stofje dat de macrofagen in het tumorweefsel uitschakelt, is inmiddels al in studieverband getest voor verschillende soorten kanker. Het is al ver in de ontwikkeling voor de behandeling van zeldzame gewrichtstumoren. Het lijkt een veilige methode te zijn, met niet al te veel bijwerkingen. Maar meer onderzoek is nodig, met een grotere groep patiënten, tempert Dammeijer de verwachtingen. “Daarom is het ook zo goed dat het Erasmus MC nu door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is erkend als Expertisecentrum Mesothelioom. Patiënten, ook uit andere Europese landen, worden straks naar ons verwezen voor behandeling en onderzoek.”

Vingerafdruk

Blijft natuurlijk de vraag waarom dat handjevol wonderbaarlijk genezen patiënten zo goed reageerde op de therapie. Wat hebben zij dat de andere patiënten niet hebben? Dammeijer: “Het zou natuurlijk mooi zijn als je in het bloed van die genezen patiënten de verklaring vindt. Maar zo werkt het helaas niet. Het is nu nog zoeken naar een naald in een hooiberg. Wat je wel kunt doen is het bloed vergelijken en een aantal theorieën poneren. En vervolgens die theorieën in het lab onderzoeken en de resultaten terugkoppelen naar de kliniek. We kijken bijvoorbeeld ook of we dendritische celtherapie kunnen gaan toepassen op alvleesklierkanker, net als mesothelioom een ziekte met zeer slechte levensverwachting en weinig behandelingsmogelijkheden. Mesothelioom en alvleesklierkanker lijken op elkaar, hebben als het ware dezelfde vingerafdruk. En wat we op termijn natuurlijk hopen te ontdekken, is hoe we aan de hand van het bloed van de patiënt kunnen voorspellen wat voor hem de beste behandelingsmethode is. Ik zie DCT niet zozeer als een therapie die andere behandelingen overbodig maakt, maar als een aanvulling.”

 

Lees ook