De prijs, een geldbedrag en een bokaal, werd tijdens de Geriatriedagen 2021 uitgereikt door de Nederlandse Vereniging van Klinische Geriatrie (NVKG). De Wetenschapsprijs wordt jaarlijks uitgeloofd aan een onderzoeker die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de wetenschap binnen het vakgebied geriatrie.
Verouderingsproces
Lisanne promoveerde november vorig jaar bij klinisch geriater Francesco Mattace Raso en internist Jan van Saase. Ze focuste in haar proefschrift op het verouderingsproces in de bloedvaten en de nieren, en ontdekte in haar studies onder meer dat meting van de vaatstijfheid belangrijke informatie oplevert over de conditie van de oudere patiënt.
Ook ontdekte ze dat de zogeheten kreatinineklaring, een belangrijke maat voor de conditie van de nieren, bij ouderen een vertekend beeld kan geven en daarom minder betrouwbaar is als meetinstrument.
Achteruit
‘De bloedvaten en de nieren zijn twee orgaansystemen die het lichaam in balans houden. Ze gaan bovendien hard achteruit naarmate je ouder wordt’, verklaart ze haar fascinatie. ‘Ze worden bovendien beïnvloed door dezelfde risicofactoren: hoge bloeddruk, diabetes en chronische ontstekingswaarden zijn slecht voor de bloedvaten én voor de nieren.’
Vaatverstijving is een verschijnsel waarmee het ouder wordende lijf steevast te maken krijgt, als gevolg van aderverkalking en de afname van collageen in de vaatwanden. De mate van die verstijving blijkt veel te zeggen over de algemene lichamelijke conditie van ouderen, leerde Tap tijdens haar onderzoek. ‘Vaatstijfheid heeft invloed op de conditie van de organen, op de spiermassa en de botmassa. Met de mate van vaatstijfheid kun je dus iets zeggen over de kwetsbaarheid.’
Lisanne Tap: ‘Meet de vaatstijfheid van een patiënt voor een betrouwbaar beeld van de conditie’
Ze pleit er dan ook voor om meting van de vaatstijfheid toe te voegen aan het scala van meetinstrumenten die de kwetsbaarheid van ouderen in beeld brengt: de verschillende Frailty Indicators. ‘Aan de hand van Frailty Indicators wordt bijvoorbeeld samen met de patiënt bepaald of iemand nog een grote operatie aankan. Of een ingrijpende medicatiekuur. De meting van vaatstijfheid gaat op dezelfde manier als een gewone bloeddrukmeting. Die is dus niet belastend voor de patiënt.’
Kreatinine klaring
Gedurende haar onderzoek -de internationale SCOPE-studie waaraan ook instituten uit zeven andere Europese landen meededen- ontdekte Tap ook dat de kreatinineklaring minder geschikt is als meetinstrument bij ouderen. ‘De kreatinineklaring, ook wel eGFR genoemd, is een methode om de nierfunctie te beoordelen. Daarbij meten we het gehalte kreatinine in het bloed. Kreatinine is een stofje dat wordt gemaakt in de spieren, en dat wordt weggefilterd door de nieren. Als je jong en gezond bent, is de hoeveelheid kreatinine stabiel en laag.’
Onderzoek onder 2500 75-plussers toonde echter aan dat de metingen in die leeftijdscategorie niet betrouwbaar zijn. Dat zit zo: heb je een gezond stel spieren, dan loopt de afgifte van kreatinine lekker door en filteren de nieren het weg. Een verhoogde kreatininewaarde kan dan bij jongere patiënten een signaal zijn dat de nieren dat werk niet meer goed doen.
Maar ouderen hebben dikwijls minder spiermassa. De afgifte van kreatinine wordt dus lager. Een mooi laag kreatinine gehalte betekent dus niet automatisch dat de nieren het goed doen: het lage kreatininegehalte zegt dan iets over de geslonken spiermassa, niet over de nierfunctie.
Overschat
Tap: ‘Een arts kan de conditie van de patiënt dan overschatten: de nierfunctie is goed, hij of zij kan deze dosis antibiotica, of deze chemokuur wel aan. In de studie zagen we dat de nierfunctie in sommige gevallen tot wel 20 procent wordt overschat. Als je als arts en patiënt voor de keuze staat om wel of geen chemokuur te gaan doen, wil je natuurlijk wel beschikken over de juiste informatie over de nierfunctie.’
Ze ziet een belangrijke rol weggelegd voor de geriater als het gaat om kwaliteit van leven bij ouderen. ‘Door de conditie van ouderen holistisch in kaart te brengen, dus van spierkrachtmeting tot meting van de nierfunctie en vaatstijfheid, krijg je een compleet beeld van de kwetsbaarheid van iedere oudere. Als je die goed in beeld hebt, kun je je medisch beleid eerder aanpassen als dat nodig is, waarmee nare complicaties worden voorkomen. De geriater kan daar, in samenwerking met andere specialismen, een grote rol in spelen.’
Opa en oma
De wens om zich te specialiseren tot geriater, kwam niet toevallig bij haar op. ‘In 2009 ging ik werken in het verpleeghuis waar mijn oma was opgenomen vanwege dementie. Mijn opa bleef toen alleen thuis wonen. Hij had longproblemen, eindstadium nierfalen, hartfalen en diabetes. Ik ging mee naar afspraken in het ziekenhuis en heb de problematiek dus vanuit zijn perspectief kunnen ervaren. Toen ik geneeskunde ging studeren, wilde ik aanvankelijk iets gaan doen waarin álle aspecten van de geneeskunde aan bod komen. Na een coschap op de afdeling Geriatrie besefte ik: dit ís geneeskunde in de allerbreedste zin!’
Haar proefschrift ‘Age-related Renovascular Changes consequences in late life’ is dan ook opgedragen aan opa en oma, die inmiddels beiden zijn overleden.
Lisanne Tap neemt haar bul in ontvangst van internist Jan van Saase.
