De studie ImmunAID hoopt feiten te ontrafelen over de oorzaak, zodat voortaan snellere en betere diagnoses kunnen worden gesteld. Patiënten met deze aandoeningen zetten de dokter te vaak voor een raadsel.
Verwar auto-inflammatoire ziekten niet met auto-immuunziekten, begint hoofdonderzoeker Paul van Daele zijn relaas. Van Daele is allergoloog-immunoloog in het Erasmus MC. ‘Bij auto-immuunziekten is sprake van een verstoring van het zogeheten verworven immuunsysteem, terwijl auto-inflammatoire ziekten ontstaan door een afwijking in het aangeboren immuunsysteem.’
Het verworven immuunsysteem bouwt zich op gedurende het leven en heeft een geheugen, dat bestaat uit getrainde T-cellen en B-cellen, legt Van Daele uit. ‘Deze cellen herkennen ziekten die je al eens hebt gehad, en ruimen ziekteverwekkers op, als ze die al eerder hebben gezien. Zonder dat je je ziek voelt. Dat is ook het principe achter vaccinatie. Je verworven immuunsysteem krijgt een stukje van een ziekteverwekker aangeboden, zodat je T-cellen en B-cellen de ziektekiemen een volgende keer herkennen en opruimen.’
Europese studie zoekt naar oorzaak en behandeling onbegrepen koorts en ontstekingen
Macrofagen
Het aangeboren immuunsysteem daarentegen is de eerste verdedigingslinie, al aanwezig bij de geboorte. Dat bestaat uit macrofagen, granulocyten, naturalkillercellen en dendritische cellen. ‘Ook deze cellen gaan ziekteverwekkers te lijf, maar daarbij krijg je iedere keer wel symptomen zoals koorts en ontstekingsreacties.’
Bij auto-inflammatoire ziekten komen dus vaak koorts en ontstekingen kijken. Maar hoe ze ontstaan, en hoe ze het beste kunnen worden behandeld, is bij veel van deze ziektebeelden ongewis. Kinderarts Clementien Vermont, die in de studie de auto-inflammatoire ziekten bij kinderen onder de loep neemt, zegt: ‘Je ziet dan bij deze kinderen in het bloed dat er sprake is van een auto-inflammatoir beeld, maar welke ziekte het precies is, blijft vaak langdurig onduidelijk. De manier waarop je het beste kan behandelen dus ook.’
Syndromen
Inmiddels is op basis van symptomen wel een flink aantal syndromen benoemd, zoals de ziekte van Kawasaki, de ziekte van Behçet en de ziekte van Still. Er zijn slechts enkele auto-inflammatoire ziektebeelden waarvan de oorzaak bekend is, en hoe die moeten worden behandeld.
Vermont: ‘Van sommige auto-inflammatoire aandoeningen weten we dat de oorzaak in het DNA te vinden moet zijn, maar andere zijn niet genetisch of daarvan is de genetische oorzaak misschien nog onbekend. Waarschijnlijk is daar een combinatie van oorzaken aan te wijzen: aangeboren aanleg, een infectie, iets in de omgeving van de patiënt. We hopen dat te gaan ontdekken.’
Van Daele schetst: ‘Bij familiaire Mediterrane Koorts, oftewel FMF, weten we inmiddels precies welke gen-mutatie de boosdoener is. Die gen-afwijking zorgt dat de immuuncellen continu aan staan, waardoor patiënten altijd koorts hebben. We weten nu ook dat we deze ziekte kunnen behandelen met colchicine of Anti-IL-1, een medicijn dat ingrijpt in het eiwit dat door de gen-afwijking wordt geproduceerd. Ook van CAPS, cryopyrine geassocieerd periodiek syndroom, weten we dat er sprake is van een gen-mutatie. Ook CAPS wordt behandeld met Anti-IL-1.’
Maar bij veel auto-inflammatoire ziekten tasten artsen dus nog in het duister. Voor de Europese Commissie was dat aanleiding om een omvangrijke studie te financieren. Want ofschoon de meeste syndromen zeldzaam zijn, loopt het totale aantal patiënten met zo’n syndroom in Europa toch hoog op. En de ziektelast is groot.
Enige ziekenhuis in Nederland
Bij het onderzoek zijn wetenschappers betrokken die lab-onderzoek doen op het gebied van het genoom (de genen), het microbioom (de darmbacteriën) en van proteomica, alle eiwitten in het lichaam. Experts op het gebied van modellering doen big data-analyses. De hoofdonderzoekers van ImmunAID zijn gevestigd in Parijs. Ziekenhuizen in onder andere België, Spanje, Turkije, Denemarken en Groot-Brittannië doen mee. Men hoopt celmateriaal van een duizendtal patiënten te gaan onderzoeken.
Het Erasmus MC is het enige ziekenhuis in Nederland dat bij het onderzoeksconsortium is aangesloten. Bij de studie zijn namens het Erasmus MC ook Ellen Duijster (Onderzoeksmedewerker), Peter Katsikis (Immunologie), Peter van der Spek (Bioinformatica) en Martin van Hagen (Immunologie) betrokken.