Oncologisch chirurg Bas Groot Koerkamp is niet bang voor getallen. Waarschijnlijk een erfenis van het jaar dat hij natuurkunde studeerde voordat hij aan de opleiding geneeskunde begon. In zijn huidige functie als hoogleraar pancreato-biliaire chirurgie aan het Erasmus MC uit die voorliefde zich in een passie voor gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek, ofwel de RCT.
Bij dat type klinisch onderzoek wordt een groep patiënten in tweeën verdeeld: de ene helft krijgt de standaard zorg en de andere helft een nieuwe behandeling. Het toeval bepaalt welke patiënt in welke groep valt. ‘Zo’n gerandomiseerde studie is dé manier om te beoordelen of een nieuwe behandeling echt werkt’, stelt Groot Koerkamp. Hij zette zelf meerdere gerandomiseerde studies op voor alvleesklierkanker en galwegkanker.
Kinderen benadelen
Met de aangekondigde bezuinigingen op wetenschap in het achterhoofd, doet Groot Koerkamp in zijn oratie een oproep. Nederlandse onderzoekers moeten méér, en zeker niet minder gerandomiseerd onderzoek gaan doen. ‘Het lijkt sympathiek om geld bedoeld voor onderzoek uit te geven aan de mensen die nu leven. Maar zo benadeel je hun kinderen’, stelt hij.
Gerandomiseerd onderzoek is volgens Groot Koerkamp namelijk de motor achter vooruitgang in de geneeskunde. Uitkomsten van dit type onderzoek kunnen de richtlijnen en daarmee de levens van meerdere generaties patiënten veranderen. Zo was het een gerandomiseerde studie die uitwees dat vrouwen met borstkanker niet langer leven als niet alleen de tumor, maar ook de onderliggende borstspier en alle klieren in de oksel worden weggehaald.
Die bevinding was reden om te stoppen met deze radicale ingreep en voortaan alleen de tumor uit de borst te verwijderen. Een belangrijke verandering voor patiënten, want de grote operatie leidde vaker tot wondproblemen en verminderde bewegingsvrijheid van de arm.
Inpoldering
Gerandomiseerde studies zijn ingewikkeld en tijdrovend, maar als ze volgens Groot Koerkamp érgens goed kunnen worden uitgevoerd, is het in Nederland. ‘Nederlandse artsen en onderzoekers kunnen ontzettend goed met elkaar samenwerken. Dat zit in ons DNA: toen we rond de 11e eeuw begonnen met inpoldering waren samenwerking, pragmatisme en consensus al essentieel.’ Zijn eigen vakgebied van de alvleesklierkanker is een goed voorbeeld van hoe samenwerking vruchten afwerpt. Specialisten uit alle ziekenhuizen die deze vorm van kanker behandelen, werken samen in de Dutch Pancreatic Cancer Group (DPCG). ‘Momenteel werken we aan tien gerandomiseerde studies. We kennen elkaar persoonlijk, waardoor we verder kijken dan ons persoonlijk belang en we onze krachten bundelen voor de patiënten.’
Groot Koerkamp benadrukt ook dat het initiatief voor gerandomiseerde studies bij artsen of onderzoekers moet liggen en niet bij de farmaceutische industrie. ‘Vooral studies naar nieuwe medicijnen worden vaak geleid door farmaceutische bedrijven. Daarbij spelen enorme financiële belangen: het nieuwe middel op de markt krijgen is het belangrijkst. Dat doel komt niet overeen met ons doel als behandelaars, namelijk patiënten langer laten leven. Studies van bedrijven tonen bijvoorbeeld alleen aan dat de tumor kleiner wordt. Het komt geregeld voor dat gerandomiseerde studies jaren later concluderen dat patiënten toch niet langer leven met het nieuwe medicijn.’
‘Als je onderzoek belangrijk vindt, moet je niet verwachten dat mensen het er maar bij doen’
Als klinisch onderzoekers meer gerandomiseerd onderzoek gaan doen, moeten ze daar ook tijd voor krijgen. Groot Koerkamp breekt in zijn oratie daarom ook een lans voor de positie van de arts die patiëntenzorg combineert met onderzoek. ‘De meeste artsen krijgen geen vrijstelling van patiëntenzorg om één of meer dagen per week wetenschappelijk onderzoek te doen. Dat doet geen recht aan het belang van dit onderzoek. Nog te vaak wordt onderzoek gezien als een hobby, die je erbij doet. Ik maak me zorgen dat dit ten koste gaat van klinisch wetenschappelijk onderzoek in de toekomst. Als je iets belangrijk vindt, moet je niet verwachten dat mensen het er maar bij doen. Ik doe daarom een oproep aan de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra om landelijk klinisch wetenschappelijk onderzoek toekomstbestendig te maken.’
Oratie volgen
Prof. dr. Bas Groot Koerkamp spreekt zijn oratie getiteld ‘Een verschil maken’ uit op vrijdag 6 september 2024 in de Aula van de Erasmus Universiteit Rotterdam. De plechtigheid is online te volgen en terug te kijken.
