Erasmus MC

Thorax Centrum een halve eeuw aan de top

In 1968 door drie pioniers vanaf scratch opgebouwd, is het Erasmus MC Thorax Centrum anno 2018 niet meer weg te denken uit de wereldtop. Vijf decennia van medisch onderzoek, onderwijs en zorg, waarin termen als vernieuwing en valorisatie bijna understatements zijn.

5 likes
Leestijd 8 min
Paul-Hugenholtz-Ton-vd-Steen-0618-010

Vraag Paul Hugenholtz (90) naar de innovaties die zijn gerealiseerd in het Rotterdamse Thorax Centrum en hij antwoordt direct dat de oprichting een revolutie op zích was. Samen met hartchirurg Jan Nauta en ingenieur Klaas Bom was Hugenholtz in 1968 verantwoordelijk voor de creatie van het instituut dat in een halve eeuw een vaste plek in de wereldtop veroverde. “Het was eind jaren zestig dat Andries Querido de faculteit vormgaf”, zegt Hugenholtz, inmiddels emeritus hoogleraar Cardiologie. “Ik werkte in Amerika, waar men tien jaar voor lag op Europa. Qua kennis op het gebied van diagnostiek en zorg in hartziekten, maar óók qua attitude. Medici keken over de grens van hun specialisme en waren doorgaans een stuk moediger. Als grote voorbeeld noem ik mijn vriend Dwight Harken, de chirurg die in de Tweede Wereldoorlog – tegen alle geldende conventies in – handmatig een granaatscherf uit het hart van een soldaat haalde. Hij zou zo meer dan honderd levens redden!”

 

Samenwerken

“Sowieso waren medici niet zozeer gefocust op de eisen van de discipline, als wel op de eisen van de ziekte”, vervolgt Hugenholtz. “Samenwerking was de norm. Niet alleen tussen de verschillende specialisten, maar ook met andere wetenschappelijke disciplines en de industrie. Dat was in Europa nog ongebruikelijk. Terwijl een Nederlandse patiënt bij een hartinfarct nog vooral rust kreeg voorgeschreven, werd in Amerika coöperatief naar baanbrekende oplossingen gezocht.” Vanuit dit perspectief modelleerde Hugenholtz het Thorax Centrum tot een instituut, waarin de diverse disciplines figuurlijk maar ook letterlijk bij elkaar zaten. Kennis van de gehele borstholte, maar ook van chirurgie en de intensive care werd geïntegreerd. Anno 2018 bestaat het Thorax Centrum uit units voor wetenschappelijk onderzoek en units voor zorg aan patiënten met aandoeningen aan het hart, de longen, de grote bloedvaten in de borstkas en de luchtpijp.

 

Voor de rechter

Paul Hugenholtz had het tij mee: Andries Querido, die de opdracht had het klassieke Rotterdamse hospitaal om te vormen tot een academisch ziekenhuis, had dezelfde brede scope. “Querido was ook een bouwer en bovendien een man uit het veld. Een medicus die in Nieuw-Guinea zieke Papoea’s opzocht en research deed. Hij vond mijn plannen prachtig, maar stelde als voorwaarde dat ik mijn tijd gelijkelijk zou verdelen over zorg, onderwijs en onderzoek. Daar heb ik mijn team op samengesteld”, zegt de emeritus hoogleraar. “Verpleegkundigen leidden we zelf op. Het idee dat zij kennis van hartziekten moesten hebben was licht revolutionair in die dagen. We hebben de dames – verpleegkundigen waren toen nog vrijwel allemaal vrouwelijk – bijvoorbeeld geleerd om te werken met de defibrillator (een apparaat waarmee het hartritme via een elektrische schok wordt hersteld, red.). Dat heb ik nog voor de rechter moeten verdedigen: alleen artsen hadden immers het recht om te defibrilleren. Gelukkig zag de rechter al snel in dat een bewusteloze patiënt niet kon wachten op de dokter, maar acute hulp nodig had.”

 

Kijken in hart en vaten

“Het eerste grote wapenfeit leverde het nieuwe Thorax Centrum al snel”, zegt Ton van der Steen, hoogleraar Biomedische Technologie in de cardiologie en het huidig hoofd Biomedische Technologie van het centrum. “Mede-oprichter Klaas Bom had veel expertise in sonar, de techniek die met geluid duikboten opspoorde in de Middellandse Zee. Hij slaagde erin de antennes duizend keer te verkleinen en toe te passen op menselijke organen, dus ín het hart en de vaten te kijken. Dat was iets groots. Voor het eerst waren er bewegende opnamen te zien van het menselijk hart. Hoewel men die eerste filmbeelden nog nauwelijks kon duiden, was het de geboorte van de echocardiografie. Nu weten we niet beter, maar begin jaren zeventig was dit een aardverschuiving in de geneeskunde!”

 

Eerste harttransplantatie

Het was Rotterdam waar – overigens nog zonder toestemming van de politiek – de eerste Nederlandse harttransplantatie plaatshad.“Dit was mogelijk omdat we onze kennis van cardiologie, hartchirurgie en de intensive care niet bij de discipline laten, maar daadwerkelijk bundelen”, zegt Van der Steen. “Dit lijkt nu vanzelfsprekend, maar is echt te danken aan de setting die Paul Hugenholtz in 1968 gecreëerd had.” Inmiddels zijn in Nederland zo’n dertienhonderd donorharten getransplanteerd, waarbij het Erasmus MC een schat aan kennis over hartfalen opdeed. “Toen ik hier begon, werkte ik met name aan het monitoren van afstotingsreacties”, vervolgt Van der Steen. “Als jonge ingenieur uit Delft kwam ik direct in contact met patiënten. Aanvankelijk vroeg ik me wel eens af of zo’n harttransplantatie niet een stap te ver zou zijn. Maar dan zie je mensen die een half jaar bedlegerig zijn, die krijgen een nieuw hart en twee weken later zitten ze op de fiets. Dat is fantastisch!”

 

Grensverleggende innovaties

Veel grensverleggende innovaties zouden volgen. De website van het Thorax Centrum beschrijft in bloemlezing de ontwikkelingen. Zoals de Quantitative Coronary Angiography, oftewel de methode om objectief uit röntgenbeelden van de kransslagader de mate van vernauwing te registreren. Vermeldenswaard is ook de experimentele cardiologie, die een nieuwe wereldstandaard in anesthesie voortbracht. En de computertechnologie die – ook door de industrie omarmde – programmatuur ontwikkelde in onder meer patiëntbewaking en ECG-analyse. De diverse ontwikkelingen kwamen ter sprake op het Hart van Goud-symposium van 14 juni 2018, waarin werd teruggeblikt op het vijftigjarig bestaan van het Rotterdamse Thorax Centrum.

 

Het plaatsen van een nieuwe hartklep kan tegenwoordig via de lies

 

Interventiecardiologie

“Wat zeker een hoogtepunt is”, zegt Ton van der Steen, “is de enorme bijdrage die het Thorax Centrum heeft geleverd aan de interventiecardiologie, dus het katheter-gebaseerd behandelen van aandoeningen aan de kransslagaderen. Patrick Serruys is hier de absolute held. Onder zijn regie is deze vorm van behandelen tot drie keer toe wereldwijd revolutionair anders geworden. Hierdoor is bij vaatafsluitingen de veel zwaardere open hartchirurgie, waarbij in de borstkas wordt gesneden, steeds minder vaak nodig. Ook het plaatsen van een nieuwe hartklep kan tegenwoordig via de lies.” En, refererend aan het symposium: “Zaten wij daar met allemaal wijze dames en heren en dan staat die vrouw op, 82 jaar oud, vijf dagen na de ingreep. ‘Och’, zei ze stralend. ‘Die klep hebben ze bij mij er zo ingejast, hoor!’ Schitterend!”

 

De geneeskunde van morgen

Over de ‘geneeskunde van morgen’ zijn de heren het eens: ‘personalized medicine’, een nog grotere rol voor de technologie en een andere relatie tussen patiënt en arts. “Medicatie moet op maat gesneden zijn”, zegt Hugenholtz. “Je kunt mensen niet wekenlang een medicijn geven waar ze nauwelijks op reageren en dat ook nog bijwerkingen heeft.” Van der Steen beaamt dit: “Mede door de moderne technologie kunnen we mensen veel meer individueel helpen en ze ook vaker weg houden van het ziekenhuis. Om een voorbeeld te noemen: stel dat je bij een ouder iemand aan de muur sensoren hangt, die zijn of haar bewegingspatronen observeren. Als plotseling een afwijkend patroon ontstaat, wordt dit via algoritmes geregistreerd. Automatisch wordt dan een familielid of buurtbewoner gewaarschuwd, die komt kijken of alles in orde is. Weinig arbeidsintensief, veilig en niet duur.” Maar ook hier dringt de vraag zich op of de maatschappij er klaar voor is. “Mensen vinden dit soort dingen nogal eng hoor”, denkt Paul Hugenholtz. “Nog afgezien van de juridische obstakels.”

 

Vroegdiagnose is de sleutel: niet wachten tot iemand als patiënt bij ons komt

Actieve patiënt

Volgens beiden ondergaat het ethos van het medische vak een kentering. “Het vak is er nu op gericht dat de dokter de patiënt ‘beter’ maakt”, vindt Van der Steen. “Maar steeds vaker zullen ze sámen beslissen. Samen zorgen dat de patiënt actief blijft. Dat is heel wat anders dan dat je objectief gezondheid probeert te creëren. Mensen vinden zichzelf vaak acceptabel gezond, ook al zijn ze dat naar de standaarden niet. Eigenlijk is daar per definitie geen objectieve norm in te stellen. Onze uitdaging is dat ze in de maatschappij blijven functioneren.” Vroegdiagnose en vroegbehandeling zijn volgens Van der Steen hiertoe belangrijke sleutels, evenals een zo min mogelijk invasieve behandeling. “Als we alle hartoperaties vervangen door sleutelgatoperaties en thoracoscopische technieken (een minimaal-invasieve methode waarbij een kleine snede in de borst wordt gemaakt, red.), is het herstel sneller en minder zwaar en is de patiënt veel eerder weer op de been. Daar moet alles op gericht zijn.” “We moeten dus op lagere leeftijd onderzoeken”, vult Hugenholtz aan, “en niet wachten tot iemand als patiënt bij ons komt.”

 

Steeds vaker zullen arts en patiënt sámen beslissen over de behandeling

 

High frame rate imaging

Het devies van het Thorax Centrum is in vijftig jaar niet veranderd: samenwerken. Niet toevallig is Ton van der Steen mede-oprichter van Medical Delta, een breed netwerk dat de kennis in de provincie Zuid Holland bundelt op het gebied van gezondheid en technologie. Maar ook zijn eigen specialisme evolueert continu. “Echocardiografie is een vak dat zichzelf iedere vijf jaar opnieuw uitvindt”, legt hij uit. “Ik besteed nu veel tijd aan de zogeheten ‘high frame rate imaging’. Stel je dit voor als een film met niet vijftig maar wel vijfduizend beeldjes per seconde. Hierdoor kunnen kunnen we kijken naar heel andere ultrageluidgolf-fenomenen en bijvoorbeeld de stijfheid van een hartspier meten. Hiermee hopen we meer inzicht te krijgen in het proces dat ten grondslag ligt aan hartfalen. Nu weten medici daar feitelijk nog weinig van. Als we dit beter doorgronden, kunnen we mensen vroeg behandelen en veel ouderdomskwalen opsporen en wellicht voorkomen. Ook kunnen we met high frame rate imaging nauwkeurig de doorbloeding in de kransslagaderen of de hersenen meten. Dit zal een belangrijke rol krijgen bij de behandeling van een hartinfarct, maar bijvoorbeeld ook bij hersenchirurgie.”

 

Aderverkalking

Al zo’n vijftien jaar ligt één van de brandpunten van het Thorax Centrum op het identificeren van aderverkalking, in medische jargon artherosclerose. Hierbij ontstaat een vetophoping in de vaatwand als gevolg van cholesterol. “Indien de ophoping bestaat uit bindweefsel is dit vervelend, maar niet direct gevaarlijk”, geeft Van der Steen aan. “Maar over dat vet kan zich een dun vliesje vormen. Op het moment dat een ontsteking in dat vliesje ontstaat kan het week worden en scheuren. Dan komt mogelijk vet in het bloed. Als je dan ook nog verkeerde omstandigheden hebt – het kan al zijn dat je net een sigaret hebt gerookt – kan het bloed gaan klonteren, waardoor je een hartinfarct of een herseninfarct kan krijgen. We zijn ver met de ontwikkeling van kathetergebaseerde technieken waarbij we met licht of geluid dat vetbolletje kunnen opsporen en identificeren.” Onderzoek wijst er dus op dat niet cholesterol op zich, maar de ontsteking de trigger is voor het mogelijke infarct. “Ook op het gebied van voeding valt nog veel te winnen”, meent Paul Hugenholtz. “Niet alleen omdat we de verkeerde dingen eten, maar ook omdat goede stoffen wel degelijk voorhanden zijn, maar te weinig benut worden. Dit triggert mij bijzonder. Helaas zijn overheden vaak wat terughoudend met financiering van onderzoek hiernaar.”

 

 De patiënten geven ons een 8.3 gemiddeld

Patiënt waardering 8.3

Het Thorax Centrum anno 2018 is een resultante van de kiem die vijftig jaar geleden is geplant, vindt ook prof. dr. Felix Zijlstra, hoofd van de afdeling Cardiologie. “Het centrum herbergt meer dan honderd eenpersoonskamers voor patiënten”, geeft hij aan. “We hebben een hele verdieping in het nieuwe ziekenhuis. Daarnaast zijn er achttien IC/hartbewakingskamers, twee catheterisatielabs voor interventiecardiologie en twee voor electrofysiologie. We hebben toegang tot een hybride operatiekamer voor klepafwijkingen en andere complexe multidisciplinaire ingrepen. Cardiologie is hier geïntegreerd met de hele thorax, geheel volgens de filosofie van de oprichters; onze poli is ingebed in het Hart Vaat Centrum. We hebben meer dan zevenhonderd medewerkers, van wie tweederde vrouwelijk! Jonge, talentvolle onderzoekers komen uit alle delen van de wereld, verscheidenen hebben een prestigieuze beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, de European Research Counsil of een Marie Curie Fellowship. Het academische stokje wordt straks door goede mensen overgepakt.”

Cijfers liegen niet; de prestaties blijken uit de factsheet, die het Thorax Centrum bij wijze van jaarverslag maakte over 2017. Bijna 42.000 poliklinische bezoeken en zo’n 5.900 ziekenhuisopnames tonen eens te meer aan dat goede zorg topsport is. Verguld is Zijlstra met de waardering die men krijgt: “De patiënten geven ons gemiddeld een 8.3!”

 

Verleden en toekomst

Het Thorax Centrum blijft de verbinding zoeken, ook de komende vijftig jaar. Niet alleen met medici, bedrijfsleven en overheden, maar ook met de Nederlandse bevolking. Hart- en vaatziekten treffen immers miljoenen mensen en zijn vaker te voorkomen dan men denkt. De jubileumwebsite van het centrum schetst in woord en beeld de recente ontwikkelingen. Alles wijst erop dat de tweede halve eeuw even succesvol zal worden als de eerste. Het laatste woord is aan ‘founding father’ Paul Hugenholtz: “In 1970 overleed in de Rotterdamse ziekenhuizen gemiddeld 25 procent van de hartpatiënten. Nu is dat minder dan twee. We mogen stellen dat het Erasmus MC Thorax Centrum daar toch wel haar bijdrage aan heeft geleverd.”

Meer info: ga naar de jubileumwebsite

Lees ook