Erasmus MC

Klaarmaken voor de aanval

‘De lever is een tolerant orgaan. Soms zó tolerant, dat leverkanker een kans krijgt’

0 likes
Leestijd 5 min
Dave-Sprengers-0914-15
Dat zegt Maag-, Darm- en Leverarts Dave Sprengers.

Afweer uit balans

Een immuuntolerant orgaan, wat is dat? Sprengers: “Alles wat we eten, alles wat uit onze darmen wordt opgenomen, passeert de lever. Het is niet nuttig als de afweer in de lever op al die lichaamsvreemde stoffen heel heftig zou reageren. Maar soms gaat die tolerantie wat te ver: afwijkende cellen worden dan niet als zodanig herkend. Dan kan leverkanker ontstaan. Het is niet zo verwonderlijk dat de lever het orgaan is waar de meeste kanker (bijvoorbeeld huid-, nier-, darm- en borstkanker) naar uitzaait.”

Dr. Dave Sprengers

 

Verstoord samenspel

Overal in het lichaam, dus ook in de lever, circuleren celtypen die betrokken zijn bij de afweerreactie tegen indringers (bacteriën, virussen en tumorcellen). T-cellen, regulatoire T-cellen en dendritische cellen zijn enkele van de belangrijkste. De dendritische cellen presenteren kleine stukjes van de tumorcel aan de T-cellen, zodat deze de tumor herkennen en aanvallen. De regulatoire T-cellen zorgen ervoor dat dat proces niet al te heftig verloopt. Zij trappen als het ware een beetje op de rem.

“Maar bij leverkanker verloopt het samenspel van cellen niet goed”, vertelt Sprengers. “T-cellen rond of in een levertumor zijn niet actief. Op een bepaalde manier lijken ze verdoofd. Aan de andere kant: de afweer-onderdrukkende regulatoire T-cellen zijn juist in groten getale aanwezig. De balans tussen actieve en remmende afweercellen lijkt dus verstoord. De tumorcellen lijken zelf ook een rol te spelen in dit proces: ze communiceren met T-cellen via receptoren of via stofjes die ze produceren, waardoor de T-cellen geremd worden. Zodoende werken ze samen met de regulatoire T-cellen in het onderdrukken van de afweerreactie die de tumor juist moet opruimen.”

 

‘Bij leverkanker verloopt het samenspel van afweercellen niet goed’

 

Ontregelde afweer

Het onderzoeksteam van Sprengers probeert de verstoorde balans in de afweer te herstellen. “We zoeken naar middelen om de immunologische omgeving zodanig te beïnvloeden, dat de kanker wordt aangepakt. Enerzijds proberen we de T-cellen die de kankercellen moeten herkennen, weer te activeren. Anderzijds proberen we de regulatoire T-cellen die de afweerreactie remmen, af te zwakken. Daarvoor gebruiken we medicijnen die nu al worden toegepast bij andere vormen van kanker, bijvoorbeeld bij melanoom (een agressieve vorm van huidkanker, red.). We zijn nu nog in de fase van laboratoriumonderzoek. Onze aanpak is uniek, omdat we gebruikmaken van tumormateriaal van de patiënt en niet, zoals de meeste andere onderzoekers, van cellijnen of diermodellen. Bij een operatie wordt de tumor verwijderd en met toestemming van de patiënt wordt een deel daarvan gebruikt voor onze studies. Bovendien nemen we bloed af, zodat we de resultaten tussen lever- en bloedcellen met elkaar kunnen vergelijken. Van het tumormateriaal maken we een ’prakje’ van losse eiwitten dat aan de T-cellen uit het tumormateriaal en uit het bloed wordt gepresenteerd. Vervolgens bestuderen we de effecten van die eiwitten op de activiteit van de T-cellen.”

 

Vereende krachten

Sprengers is nog niet zover dat de medicijnen kunnen worden toegepast bij patiënten. “In de toekomst is het hopelijk mogelijk om met medicijnen de T-cellen van de patiënt te activeren en juist de regulatoire T cellen te remmen, waardoor de verstoorde balans wordt hersteld. Maar voor het zover is, moeten we eerst ontrafelen hoe de afweer bij leverkanker is ontregeld en hoe we die kunnen corrigeren. Samenwerking binnen het Erasmus MC is daarbij van groot belang. We overleggen veel met andere groepen die zich bezighouden met immunotherapie bij andere typen kanker. Bijvoorbeeld met die van dr. Joachim Aerts, waar mesothelioom (asbestkanker, red.) wordt bestudeerd. Met vereende krachten zoeken we naar de ultieme therapie.”

Onverwachte tumor

“De lever heeft een behoorlijk overcapaciteit”, vertelt dr. Dave Sprengers van de afdeling Maag-, Darm- en Leverziekten. “Als een bepaald deel is aangetast, kan een ander deel de functie eenvoudig overnemen, zonder dat de patiënt dat merkt. Als een lever ziek is, treedt er vaak vorming van littekenweefsel op: er ontstaat levercirrose. En juist in die cirrotische lever kan kanker ontstaan. Zo worden ook de meeste kankers ontdekt: vanwege de cirrose zijn de patiënten in het ziekenhuis bekend en worden ze regelmatig gecontroleerd. Maar wij zien opvallend vaak patiënten met leverkanker, zónder dat er eerst levercirrose is opgetreden. Omdat deze groep patiënten niet vooraf reeds onder controle was, is het in zo’n situatie heel goed mogelijk dat er in een vrij laat stadium onverwacht een grote tumor in de lever wordt aangetroffen. Waarom de ene patiënt wél en de andere geen leverkanker krijgt, is nog een raadsel. We zijn hard op zoek naar een verklaring.”

Leververvetting

Wereldwijd staat leverkanker in de top-vijf van de meest voorkomende kankersoorten en in de top-drie van overlijden ten gevolge van kanker. MDL-arts dr. Dave Sprengers: “De belangrijkste oorzaak van leverkanker is hepatitis, meestal door een virale ontsteking. Daarnaast is chronisch overmatig alcoholgebruik een bekende risicofactor. Ook leververvetting, als gevolg van de Westerse levensstijl, die ook samenhangt met een toegenomen kans op hart- en vaatziekten en diabetes, verhoogt de kans op leverkanker. In onze cultuur is zo’n 50% van de mensen te dik. Een klein percentage daarvan zal daardoor leverkanker ontwikkelen. Dat leed lijkt misschien beperkt, maar vergis je niet: het gaat om een klein percentage van miljoenen mensen, en dat is een enorm probleem. De behandeling van virale hepatitis is succesvol.

De verwachting is dan ook dat van die ziekte de piek in het aantal patiënten nagenoeg voorbij is, maar het probleem van leververvetting ligt op de loer. Effectieve en veilige medicijnen tegen leververvetting zijn nog niet voorhanden en verandering van levensstijl is, zoals we weten, niet eenvoudig.”

In Nederland komt primaire leverkanker niet zo heel veel voor. ’Primair’ wil zeggen dat de tumor in de lever zelf is ontstaan. Bij secundaire leverkanker is de tumor elders in het lichaam (bijvoorbeeld in borsten of darmen) begonnen en daarna uitgezaaid naar de lever. Waarom komt primaire leverkanker in Nederland niet zo vaak voor als bijvoorbeeld in China?

Sprengers: “In ons land komt virale hepatitis veel minder vaak voor. En virale hepatitis is een van de belangrijke risicofactoren voor het krijgen van leverkanker. Wel neemt in ons land het aantal patiënten met leverkanker toe. Dat wordt voor een deel verklaard door de instroom van immigranten, maar ook door chronische alcoholconsumptie en leververvetting.”

 

Lees ook