Cals, arts in opleiding tot Keel-, Neus- en Oorspecialist: “In veel gevallen wordt een tumor op de tong operatief verwijderd. Daarbij wordt gestreefd naar ‘schone’ snijranden. Dat wil zeggen: de chirurg snijdt zoveel weefsel weg dat de randen rond de tumor geen kankercellen bevatten. In de regel wordt vijf millimeter gezond weefsel rond de tumor als veilige marge aangehouden. Helaas lukt dat bij 85 procent van de operaties niet. Dat is zorgelijk, want de vooruitzichten van de patiënt verslechteren daardoor aanzienlijk: de achtergebleven kankercellen kunnen weer gaan groeien en uitzaaien. De kans dat de patiënt daaraan overlijdt is groot.” Zie kadertekst ‘Tongkanker’.
Tongkanker
- In Nederland horen jaarlijks bijna 1.000 mensen dat ze een vorm van kanker in de mondholte hebben, meestal in de tong.
- De meeste patiënten zijn mannen van middelbare leeftijd die veel roken en veel alcohol drinken.
- De klachten beginnen vaak met een pijnlijke wond op de tong.
- De diagnose ‘tongkanker’ wordt gesteld met behulp van een CT-scan en een biopt, een stukje weefsel dat onder de microscoop wordt onderzocht op de aanwezigheid van tumorcellen.
- De overlevingskansen zijn niet groot: binnen vijf jaar overlijdt vijftig procent van de patiënten.
Alternatief
Op dit moment worden de snijranden gecontroleerd met behulp van vriescoupes: een stukje weefsel wordt tijdens de operaties verwijderd, bevroren en in dunne plakjes gesneden. Die worden onder een microscoop op de aanwezigheid van kankercellen onderzocht.
Cals: “Die methode is kostbaar en erg bewerkelijk, waardoor niet alle snijranden kunnen worden gecontroleerd. Ik heb onderzocht of Raman spectroscopie een goed alternatief zou kunnen zijn.”
De techniek, genoemd naar de Indische wetenschapper Chandrasekhara Venkata Raman, maakt gebruik van het verschijnsel dat moleculen op verschillende manieren licht verstrooien: vet geeft een andere verstrooiing dan water of eiwit. Cals: “De tong bestaat uit verschillende weefselstructuren: spier, zenuw, bindweefsel, vet, epitheel, speekselklier. De samenstelling van die structuren verschilt, waardoor ze ook op andere wijze licht verstrooien. Die verstrooiing kun je meten en in een patroon van pieken vastleggen: het Raman spectrum.”
‘Met een grote betrouwbaarheid kunnen we onderscheid maken tussen tumorcellen en bijvoorbeeld spier-, vet- of bindweefsel’
Potentie
Het Raman spectrum van vetweefsel ziet er anders uit dan dat van spierweefsel of bindweefsel. Maar belangrijker voor de patiënt: gezond weefsel heeft een ander spectrum dan tumorweefsel. Cals: “Met een grote betrouwbaarheid (93 tot 100 procent) kunnen we onderscheid maken tussen tumorcellen en bijvoorbeeld spier-, vet- of bindweefsel. Het verschil is niet zo duidelijk met de cellen die aan de oppervlakte van de tong liggen, de epitheelcellen. Logisch: de tumorcellen zijn ontstaan uit dat type cel en lijken er qua samenstelling dan ook het meest op. Toch lukt het om ook daar met een betrouwbaarheid van 75 procent kankercellen van gezonde cellen te onderscheiden.”
Cals denkt dat Raman spectroscopie in de toekomst een waardevol hulpmiddel voor de chirurg kan worden: “Hopelijk kunnen we dan tijdens de operatie beter bepalen waar de tumor begint en eindigt. Extra pluspunten: de methode is gebaseerd op de meting van licht. Je brengt dus geen schade toe aan het weefsel. Bovendien is geen voorbehandeling zoals bij de vriescoupes nodig: het weefsel kan direct worden doorgemeten. Maar voor het zover is moet een apparaat worden ontwikkeld dat daadwerkelijk bij de operatie kan worden ingezet. Daar werken we nu hard aan.”
