Onder de titel Lof der Geneeskunst organiseert het Erasmus MC jaarlijks een publiekslezing voor genodigden én geïnteresseerden. Dit jaar de dertiende editie, met als thema ‘Wereldwijd voorbereid op toekomstige uitbraken van ‘Ziekte X’’. Naast twee sprekers uit eigen huis, Marion Koopmans (hoogleraar Virologie) en Ron Fouchier (hoogleraar Moleculaire Virologie), spreekt Jeremy Farrar, directeur van de Wellcome Trust (Groot Brittannië). Lees hier meer over gastspreker Jeremy Farrar.

Prof. dr. Hans van Leeuwen

Vast onderdeel van het programma is de uitreiking van de Erasmus MC Fellowships. Prof. dr. Hans van Leeuwen, decaan en lid van de Raad van Bestuur: “Wij bieden excellente studenten die meer willen en kunnen, de ruimte zich te ontplooien. Talent wordt uitgedaagd. Onder andere door het uitreiken van vier fellowships aan onderzoekers die het beste scoren op de criteria wetenschappelijke kwaliteit, curriculum vitae en relevantie voor maatschappij en patiëntenzorg. De toetsingscommissie was onder de indruk van de kwaliteit van de 34 inzendingen van dit jaar. Ze heeft de vier meest prestigieuze projecten gehonoreerd.”

De fellows krijgen een grant van 400.000 euro, van de Raad van Bestuur en de eigen afdeling, om de komende vier jaar hun onderzoek uit te voeren. Dat die onderzoeken relevant en actueel zijn, blijkt uit het feit dat twee van de vier gerelateerd zijn aan immuuntherapie bij kanker: onlangs ontvingen James Allison en Tasuku Honjo de Nobelprijs voor Geneeskunde voor hun doorbraak binnen dat onderzoeksveld.

Astrid van der Veldt

Immuuntherapie voor slimme tumor

Minder bijwerkingen, betere levensverwachting én kostenverlaging. Met deze belofte sleepte Astrid van der Veldt een Erasmus MC Fellowship binnen. Met het bijbehorende budget gaat zij onderzoek verrichten bij patiënten met melanoom die behandeld worden met immuuntherapie.

Een goed werkend immuunsysteem ruimt lichaamsvreemde, zieke cellen op. Waaronder dus kankercellen. Melanoom – een vorm van huidkanker – is een slimme tumor: de melanoomcellen kunnen het immuunsysteem afremmen waardoor de kankercellen ruimte krijgen om zich te vermeerderen. Patiënten met melanoom krijgen immuuntherapie om het immuunsysteem weer actief te maken. Van der Veldt: “De vooruitzichten van patiënten met gevorderd melanoom is door de komst van immuuntherapie indrukwekkend verbeterd. De ernstige bijwerkingen en beperkte levensverwachting vragen echter om verder onderzoek. Ook de steeds verder stijgende kosten van immuuntherapie vormen een toenemend maatschappelijk probleem.”

Dr. Astrid van der Veldt

‘We onderzoeken of we kunnen voorspellen welke patiënten meer kans hebben op ernstige bijwerkingen’

Voorspellen

“Met bloedonderzoek – er zijn al veel bloedsamples beschikbaar – en CT-scan-analyse, gaan we onderzoeken in hoeverre te voorspellen is welke patiënten meer kans hebben op (ernstige) bijwerkingen en welke patiënten baat hebben bij immuuntherapie. Om de bijwerkingen te beperken gaan we ook onderzoeken of immuuntherapie eerder gestopt kan worden. Patiënten met uitzaaiingen van het melanoom in de hersenen vormen een bijzondere groep binnen mijn onderzoek. De uitzaaiingen zijn een toenemend probleem, dat ik samen met collega’s van neuro-oncologie ga oppakken.”

Dr. Astrid van der Veldt

Kleine stapjes

Van der Veldt is ambitieus maar realiseert zich dat zij een lange adem moet hebben en slechts kleine stapjes kan zetten. “Ik wil graag een bijdrage leveren aan betere patiëntenzorg en een betere kwaliteit van leven door wetenschappelijk onderzoek. De keuze voor melanoom is ingegeven omdat je bij deze ziekte snel moet schakelen, de patiënt kan anders snel overlijden. Bovendien hoop ik dat de resultaten van ons onderzoek straks ook zullen bijdragen aan gebruik van immunotherapie voor andere vormen van kanker.”

Astrid van der Veldt is sinds januari 2017 werkzaam bij de afdelingen Interne Oncologie en Radiologie & Nucleaire Geneeskunde van Erasmus MC. Eerder werkte ze bij Antoni van Leeuwenhoek en VUmc, waar zij op één dag (in 2012) tweemaal gepromoveerd is, eenmaal zelfs cum laude.

Ralph Stadhouders

Ontspoord immuunsysteem terug in het gareel

Stel je het complexe metrostelsel van bijvoorbeeld Parijs voor. Zo zit ook het netwerk van onze genen in elkaar. Genen staan met elkaar in verbinding en communiceren met elkaar. Maar wat als er een gen verstoord raakt en iets gaat doen wat het niet hoort te doen?

Dat is het uitgangspunt van het onderzoek van moleculair bioloog Ralph Stadhouders. Het doel: de genetische schakelaars opsporen die verantwoordelijk zijn voor de slechte staat van het immuunsysteem in patiënten.

Stadhouders richt zich vooral op astma, auto-immuunziekten en kanker. “Iedere cel heeft een specifieke functie, bijvoorbeeld een hersencel, spiercel of immuuncel. Het immuunsysteem beschermt ons lichaam tegen allerlei ziekteverwekkers en maakt kankercellen onschadelijk. Zogenaamde T-cellen zijn essentieel in ons immuunsysteem. Te actieve T-cellen kunnen bijvoorbeeld leiden tot huisstofmijtallergie of astma. Ik zie het als een heilige graal iets te vinden om overactieve T-cellen koest te houden, in het gareel te brengen.”

‘Prachtig om een brug te kunnen slaan tussen het fundamenteel onderzoek en patiëntenzorg.’

Dr. Ralph Stadhouders

Genetische schakelaars

T-cellen kunnen ook uitgeput raken. Kankercellen zijn bijvoorbeeld in staat om T-cellen uit te putten, waardoor tumoren soms ongeremd kunnen uitgroeien.

“In mijn laboratorium gaan we ‘ontspoorde’ T-cellen, dus zowel te actieve als uitgeputte immuuncellen, onder een nieuw soort moleculair vergrootglas leggen. In het DNA van deze cellen gaan we op zoek naar de genen en genetische schakelaars die een rol spelen bij het ontsporen van T-cellen. Kortom, we gaan het hele netwerk dat T-cel-activiteit controleert, op DNA-niveau in kaart brengen.”

Potentie

“Het zou prachtig zijn als we tot nieuwe inzichten komen en misschien zelfs een medicijn kunnen ontwikkelen dat de T-cel-afwijking kan herstellen. Er zit ontzettend veel potentie in het leren begrijpen van een afwijkend immuunsysteem. Kijk maar naar het fantastische succes van nieuwe immunotherapieën in het behandelen van sommige tumoren. Dankzij deze fellowship en de steun van de afdelingen Longziekten en Celbiologie van het Erasmus MC kan ik met fundamenteel onderzoek de patiënt proberen te bereiken.”

Miao-Ping Chien

Resistente kankercellen opgepast!

Miao-Ping Chien is geboren en getogen in Taiwan. Daar studeerde ze Medische Technologie en Tropengeneeskunde. Aan de universiteit van California, San Diego, behaalde ze haar doctoraat in Chemie en Biochemie, waarna ze naar Harvard ging voor postdoctoraal-onderzoek. Hier focuste ze zich op het inzichtelijk maken van biochemische processen en het ontwikkelen van biomedische toepassingen van haar werk. Haar kennis van en ervaring met multidisciplinaire research wil zij graag inzetten om een bijdrage te leveren aan patiëntenzorg.

Dr. Miao-Ping Chien

Isoleren

Waarom zijn bepaalde agressieve kankercellen resistent voor traditionele therapieën? Dat is het doel van haar project. Chien: “Resistente kankercellen zijn heel lastig. Ze kunnen snel muteren, in een onverwachte richting, waardoor ze kunnen ontsnappen aan chemokuren of bestraling. Dat leidt tot verdere groei en uitzaaiingen. De cellen zijn zeldzaam, dus moeilijk te identificeren, isoleren en te onderzoeken. Met mijn onderzoeksgroep heb ik een technologie ontwikkeld waarmee we in staat zijn deze cellen een voor een uit een stukje tumorweefsel te halen. Daarna kunnen we hun DNA en RNA bestuderen, met technieken uit verschillende vakgebieden, zoals microscopie, lichtgevoelige chemie, rekenmethodes en single-cel technologie.”

Dr. Miao-Ping Chien

‘Cellen die ontsnappen aan chemokuur of bestraling gaan we identificeren, isoleren en onderzoeken.’

Samenwerking

In het fellowship project is de focus borstkanker. “Het is mijn droom om een technologie te ontdekken en vervolmaken die toegepast kan worden bij de behandeling van kankerpatiënten. In eerste instantie gericht op borstkanker, maar natuurlijk uiteindelijk ook voor andere kankersoorten.” Chien denkt ook aan haar collega-researchers: bij de implementatie zoekt zij de samenwerking op met de Biomics facility, in de hoop dat er van haar technologie een gestandaardiseerd platform kan worden gemaakt waar alle researchers van Erasmus MC gebruik van kunnen maken.

Edward Visser

Beter begrip van de werking van het schildklierhormoon in de hersenen

Edward Visser heeft academische interesse in een bijzondere patiëntengroep, voor wie hij een oplossing wil vinden: MCT8 deficiënte jongens en mannen. “Deze mannen hebben een ernstige verstandelijke beperking en een verstoorde stofwisseling, dat veroorzaakt wordt door een defect in de opname van het schildklierhormoon in hersencellen. Specifiek: de oligodendrocyt, het type hersencel dat de witte stof (myeline) maakt.”

‘Zo kunnen we achterhalen op welk niveau het defect optreedt’

Dr. Edward Visser

Reprogrammeren

“Schildklierhormoon is cruciaal voor de ontwikkeling van alle weefsels. Om zijn functie te kunnen uitoefenen dient het hormoon de cel binnen te komen, dus ook in de oligodendrocyt. We weten dat dit door een speciaal ‘poortje’ gebeurt: de transporter MCT8. Als dat ‘poortje’ defect is, krijgt de cel te weinig schildklierhormoon.”

Uit dierexperimenten is al tientallen jaren bekend dat schildklierhormoon belangrijk is voor een normale hersenontwikkeling. Hoe dat proces in menselijke hersencellen precies werkt, is nog onbekend. “Die kennis hoop ik met deze fellowship te gaan opbouwen. Een van de onderdelen van mijn onderzoek bestaat uit het reprogrammeren van cellen, in dit geval cellen van patiënten met een MCT8-defect, naar stamcellen. Die stamcellen laat ik vervolgens uitrijpen tot oligodendrocyten. Zo kunnen we achterhalen op welk niveau het defect optreedt. Hiervoor werk ik samen met prof. dr. Steven Kushner, hoogleraar Biologische Psychiatrie, en maak ik gebruik van de iPSC core facility (waar stamcelonderzoek wordt verricht) van het Erasmus MC. Verder gaan we bestuderen of Triac het defect kan opheffen. Triac lijkt op schildklierhormoon, maar wordt via een andere route dan het MCT8-‘poortje’ door de cel opgenomen.”

Dr. Edward Visser

Edward Visser heeft zijn opleiding Geneeskunde en PhD aan het Erasmus MC behaald. Tweemaal heeft hij een uitstap gemaakt naar het Institute of Metabolic Science van de universiteit van Cambridge, voor een postdoc en voor een klinische fellowship. Momenteel is Visser internist-endocrinoloog bij de afdeling Interne Geneeskunde.

De Erasmus MC fellowship-winnaars van 2018: Ralph Stadhouders, Astrid van der Veldt en Miao-Ping Chien. Niet op de foto: Edward Visser