Jasper Been is neonatoloog, een arts gespecialiseerd in de zorg voor zieke en te vroeg geboren baby’s. Waarom houdt een neonatoloog zich bezig met de invoering van een rookvrije ziekenhuis-omgeving? “Als medisch specialist wil ik het beste voor mijn patiënten. Uit talloze wetenschappelijke onderzoeken is onomstotelijk vast komen te staan dat roken zeer schadelijk is, ook voor het ongeboren kind, zelfs voor de eicellen en de zaadcellen (zie Kader). Het Erasmus MC wil zich inzetten voor preventie. Door het rookvrij maken van het eigen terrein geven we het goede voorbeeld. We laten zien dat we voor een gezonde bevolking staan en beschermen zo iedereen die het Erasmus MC bezoekt.”
Moeilijk te reguleren
Been schetst de bijzondere positie waar we mee te maken hebben: ‘Stel dat ik nu een product op de markt zou willen brengen waarvan ik weet dat tweederde van de gebruikers begint voor zijn achttiende en dat een derde van de gebruikers daardoor vroegtijdig zal komen te overlijden… Ik weet zeker dat ik daar dan geen toestemming voor krijg. Toch is dat wat roken doet. De gezondheidsschade en de milieuschade zijn gigantisch. Maar nu het er eenmaal is, is het bijzonder moeilijk te reguleren.”
‘Verboden te roken’ werkt
Been: “Dagelijks zie ik veel te vroeg geboren kinderen, baby’s met een te laag geboortegewicht, kinderen met ernstige ziekten zoals aangeboren afwijkingen. Verschillende factoren spelen daarbij een rol, sommige zijn onbekend. Maar roken is er één die we wel kennen en die bovendien volledig is te voorkomen.”
Dat besef was voor Been reden om de gevolgen van én de maatregelen tegen roken als onderzoeksveld te kiezen. Een paar jaar geleden toonden hij en collega-wetenschappers met een groot onderzoek aan dat regeringsbeleid kan helpen om roken tegen te gaan en zwangeren en kinderen te beschermen. Been: “In landen waar de overheid publieke ruimten rookvrij maakt, neemt het aantal vroeggeboorten af, en worden minder kinderen met astma en ernstige luchtweginfecties opgenomen in het ziekenhuis. Zo’n maatregel werkt dus.”
‘Ik vind dat we als ziekenhuis moeten staan voor een gezonde bevolking, dit begint bij de bescherming van zwangeren en kinderen.’
Coalitie
“Het Erasmus MC zet zich in voor de gezondheid van de algehele bevolking. Als medisch centrum moet je dan ook uitstralen dat roken daar niet bij hoort”, meent Been. De Raad van Bestuur van het Erasmus MC heeft twee jaar geleden een intentieverklaring ondertekend om te werken aan een volledig rookvrije organisatie. Been: “Er is een coalitie gevormd waar verschillende klinische afdelingen maar ook de cliëntenraad, human resources en de arbodienst onderdeel vanuit maken. Samen gaan we die intentie vorm geven.”
Samenwerken
“Het is niet effectief om als Erasmus MC de rookvrij-maatregel als solospeler te nemen”, zegt Been. “Daarom werken we samen met de ‘buren’. De Hogeschool Rotterdam en het Erasmiaans Gymnasium delen gelukkig onze standpunten en willen graag rookvrij zijn. Samen met de gemeente Rotterdam zorgen we ervoor dat het omliggende gebied rookvrij wordt.”
Geen paal
Het rookvrij beleid past feilloos in het Nationaal Preventieakkoord van staatssecretaris Paul Blokhuis. Daarin staat dat onderwijsinstellingen en gezondheidszorginstellingen rookvrij moeten worden. “Rookfaciliteiten zoals rookpalen en -abri’s horen daar niet in”, vindt Been. “We zien op ons terrein dat dergelijke faciliteiten sowieso weinig worden benut.”
Not done
De meest gestelde vraag: hoe ga je die rookvrije zone handhaven? Been: “Er komt een rookvrije zone, maar geen formeel verbod. Het lijkt binnen de huidige wetgeving onmogelijk om roken op de openbare weg te verbieden. Maar ik hoop dat we een cultuur ontwikkelen waarbij we elkaar kunnen aanspreken. Het moet voor iedereen duidelijk zijn dat roken rond het ziekenhuis ‘not done’ is. Vroeger was binnen roken ook normaal, maar nu zie je toch ook niet dat iemand in de centrale hal een sigaret opsteekt? Diezelfde verandering moeten we gaan zien in het gebied rond het ziekenhuis. Niet roken wordt de norm.”
Gefaseerd
“Om als ziekenhuis rookvrij te worden gaat het niet alleen om de omgeving. We gaan ook ondersteuning aanbieden aan patiënten en medewerkers om te stoppen met roken.”
De hele omgeving rookvrij, dat is de ambitie, maar Been ziet ook dat er situaties zijn die vragen om extra aandacht. “Ik denk dan bijvoorbeeld aan de gesloten afdeling Psychiatrie. Stoppen met roken is voor psychiatrische patiënten bijzonder zwaar. Aan de andere kant: het aanpakken van de rookverslaving zou bij deze patiënten ook onderdeel kunnen uitmaken van hun behandeling. We gaan hier gefaseerd een oplossing voor vinden. Ook de cliëntenraad denkt hierin mee. Uiteindelijk streven we naar rookvrij.”
Test case
Been gaat de invoering van de rookvrije zone nauwlettend volgen. “Ik ben geïnteresseerd in het beleid, maar zeker ook in de vraag: werkt het? Ik denk dat dit een goede test case is. We gaan roken op het terrein monitoren aan het begin van de invoering en over een jaar. We gaan patiënten, bezoekers en medewerkers vragen wat zij vinden van het rookvrije gebied. Diezelfde vragen gaan we ook voorleggen aan kinderen die bij het Erasmus MC-Sophia komen en hun ouders.”
Rookvrije generatie
Been hecht veel waarde aan de mening van kinderen: “Natuurlijk heeft iedereen recht op het maken van eigen keuzes, maar feit is dat de meeste rokers beginnen met roken op een leeftijd waarop ze die keuze waarschijnlijk niet kunnen maken. Daarbij gaat het om een zeer verslavend product. Tenslotte zijn vrijwel alle volwassenen – rokers en niet-rokers – het erover eens: kinderen zouden niet moeten gaan roken. Uiteindelijk willen we naar een rookvrije generatie. Een rookvrij Erasmus MC is een stap in de goede richting.”
- In tabaksrook zitten meer dan 4.000 chemische stoffen waarvan diverse kankerverwekkend, zoals polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s).
- Stoffen als teer en nicotine zorgen voor een verminderde longfunctie en meer kans op astma
- In Nederland overlijden jaarlijks ruim 20.000 mensen als direct gevolg van roken. Dat is 13% van alle sterfgevallen van twintig jaar en ouder . Daarmee is roken een van de belangrijkste doodsoorzaken in ons land.
- Roken verhoogt het risico op complicaties tijdens de zwangerschap. De giftige stoffen komen via het bloed van de moeder en de placenta in het bloed van het kind. Ook via moedermelk worden giftige stoffen overgebracht. Rokende zwangeren lopen 43% meer risico op een miskraam en 80% meer risico op een zwangerschap waarbij het kindje buiten de baarmoeder groeit.
- Blootstelling aan sigarettenrook voor de geboorte verhoogt het risico op een laag geboortegewicht, vroeggeboorte, maar ook op astma, overgewicht en diabetes. Kinderen die meeroken zijn ook later meer vatbaar voor rookverslaving.
- Meeroken is schadelijk: de risico’s op longkanker en hart- en vaatziekten (hartinfarct, beroerte) zijn verhoogd. Jaarlijks overlijden wereldwijd ruim 600.000 mensen aan passief roken.
- Zelf de rook in gordijnen en kleding, en de stoffen die uit de rook neerslaan op bijvoorbeeld speelgoed, kan schadelijke effecten hebben op kinderen.
- Stoppen met roken is moeilijk, want roken is enorm verslavend. Professionele hulp verhoogt de stopkans. Stoppen met roken vermindert de gezondheidsrisico’s voor jezelf en je omgeving, waaronder kinderen.
- Rookvrije zones verbeteren de gezondheid. Zo hoeven minder mensen naar het ziekenhuis met hart- en vaatproblemen of benauwdheid. Ook worden er minder kinderen te vroeg geboren of in het ziekenhuis opgenomen met ademhalingsproblemen.