“Jan, Jan, je bent een domme koekenpan!” roepen Jans kleinkinderen als ze hem willen uitlokken om met hen te stoeien. “Zo’n partijtje aanvaardt hij vervolgens gretig”, zegt  dochter Wieteke. “Jan is niet alleen een fijne opa, maar ook een fijne vader. Hij was in de opvoeding met zijn eigen kinderen met veel dingen erg gemakkelijk. Behalve als het om beleefdheid ging”, vult ze aan. “We waren eens thuis uitgenodigd bij een Japanse postdoc. Mijn broer en ik vonden het eten echt vies, maar moesten ons bord helemaal leeg eten, omdat dit nou eenmaal in dat land  hoort. Ik lust nog steeds geen Japans.”

Fotografie: Guus Bakker

Werk als hobby

Maaltijden zijn voor Jan belangrijk, maar moesten ook vaak worden aangepast aan zijn werkritme. “Soms aten we dagen achter elkaar pizza”, herinnert collega Dik van Gent zich. “Die liet Jan dan bezorgen, zodat we konden doorwerken. Als we werkten aan de aanvraag voor een Europees project bijvoorbeeld, waarbij de deadline naderde. Als de klok tien uur sloeg, gingen de collega’s naar huis. ‘Morgen is er weer een dag,’ zei Jan dan. Maar zelf ging hij vervolgens nog even zijn mail doen.”

Zijn energie was op dat soort momenten onuitputtelijk. Van Gent: ‘”De volgende ochtend zat Jan gewoon weer om half negen achter z’n bureau. Als hij zich iets in zijn hoofd haalde, dan moest het ook slagen. Het Europese project sleepten we overigens niet binnen. We werden vierde, terwijl de eerste drie werden toegekend. Maar de energie die we erin hadden gestoken was niet voor niets. Het was een geweldige teambuildingservaring waardoor we later wél successen hebben geboekt met verschillende projectaanvragen.”

Stiekem werken

Dat harde werken deed hij soms zelfs stiekem. “Als we op vakantie gingen naar Zeeland moest de laptop mee. Met het excuus dat we dan computerspelletjes konden spelen. Maar eigenlijk wilde hij gewoon kunnen doorwerken. Ik zie ‘m nog zo zitten, voorin de auto, stoeiend met pakken papier”, grinnikt dochter Wieteke. “Doorwerken was voor hem ook echt geen probleem. Hij zegt altijd dat het  mooiste dat je kunt hebben is dat je werk je hobby is. En hij geniet nog steeds van deze hobby. Wij kinderen zijn daar hartstikke trots op.”

Jasperina Erades kent Jan’s verhouding met zijn ‘hobby’ als geen ander. Zij is sinds 20 jaar zijn secretaresse. “Nu hij met emeritaat is, denk ik echt wel eens ‘nou Jan, ga nu maar eens met pensioen’. Maar ja, dan zie ik ook hoe waardevol hij is voor het onderzoek en hoe hij jonge onderzoekers weet te motiveren en vragen kan beantwoorden.  En dan denk ik: Oké, ga dan nog maar even door.”

Fietsenmaker

“Jan is een gedreven mens met een groot hart”, zegt Jasperina.  ‘”Je zou eens moeten zien hoe hij met patiënten omgaat, met kinderen met zeldzame afwijkingen. Jan wil ze écht helpen om hen een beter leven te geven. En hun ouders ook. Voor mijn eigen gezin is Jan ook een soort opa. Hij vindt het fijn om iets te kunnen betekenen, ook als het om iets kleins gaat. Toen ik net voor hem werkte ging mijn fiets een keer stuk. Jan bracht me niet alleen naar huis, maar repareerde ook meteen maar even mijn fiets!”

Successen zijn er om te delen met anderen. Jans  vrienden Peter Alkemade en Hans van Lowijde praten over de voorliefde van de geneticus voor gezelschap. “Toen hij in 1995 samen met collega-onderzoeker Dick Bootsma de Louis Jeantet-prijs ontving, was dat voor hem een reden om het hele dorpshuis af te huren en een groot feest voor jong en oud te geven. Op verjaardagen van vrienden hier in het dorp is hij een graag geziene gast.”

Hij hecht zich graag aan de mensen die hem dierbaar zijn: zijn kinderen en kleinkinderen, zijn verdere familie en zijn vrienden. Een weekend met z’n kinderen en kleinkinderen op stap, is voor hem goud.” Jan is de vriendelijkheid zelve die voor iedereen altijd tijd heeft”, zegt Dik van Gent. “Hij is erg vasthoudend, in het werk en privé, maar laat iedereen wel in zijn waarde. Dat vind ik heel bijzonder.”

Leergierig

Maar wat drijft een persoonlijkheid als Jan nou écht, qua werk en privé? “Leergierigheid. Voor Jan is een dag geslaagd als hij ’s avonds weer iets meer weet dan ’s morgens”, zeggen zijn vrienden Alkemade en Van Lowijde. En er valt nog genoeg te ontdekken, want het mysterie waarom en hoe mensen precies verouderen, is nog niet oplost, evenals de slopende ziekte kanker, die er direct mee te maken heeft. “Er is volgens Jan nog zóveel terrein te winnen; wat zou het toch mooi zijn als we de kwaliteit van leven, in het bijzonder de kwaliteit van de ouderwordende mens, kunnen verbeteren om het leven aangenamer maken.”

Zijn passie voor zijn werk in combinatie met zijn kennis en doorzettingsvermogen, brachten Jan en zijn onderzoekers vele doorbraken. En het leverde hem wereldwijd de titel ‘verouderingsprofessor’ op. Hoeijmakers ontdekte als eerste dat DNA-beschadigingen leiden tot veroudering, en dat er een duidelijk verband is met ziekten als kanker. Door die ontdekkingen kunnen sommige vormen van kanker nu al worden afgeremd en hopelijk in de toekomst zelfs uitgeroeid.

Een greep uit de hoogtepunten uit zijn carrière:

Sinds 1993: hoogleraar Moleculaire Genetica bij het Erasmus MC. Onder zijn leiding is een geheel nieuw moleculair-biologisch onderzoek gestart op het terrein van veroudering en kanker.

1995: wint samen met Dick Bootsma de Louis Jeantetprijs.

1999: ontvangt de Spinozapremie, de hoogste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap.

2000: wordt lid van de KNAW, het genootschap van excellente Nederlandse wetenschappers.

2001: ontvangt de eerste Josephine Nefkens Prijs.

2008: ontvangt van de Europese onderzoeksraad (ERC) de prestigieuze advanced investigator grant, in 2017 zelfs voor de tweede keer.

2011: ontvangt de Koningin Wilhelmina Onderzoeksprijs.

2011: wordt Akademiehoogleraar vanwege zijn innovatieve onderzoek op het terrein van kanker en veroudering.

2017: ontvangt in Oslo de Olav Thon Prijs.

Leermeester

De kennis en inzichten die zijn onderzoeken hebben opgeleverd zijn van onschatbare waarde. En Hoeijmakers is een echte leermeester, iemand die zijn kennis graag deelt. ‘’In gesprekken met Jan komt er altijd nog een ander talent bij hem boven, namelijk dingen helder en begrijpelijk uitleggen. Op z’n praatstoel krijgen we soms ‘een soort college’ van hem, waarbij we aan zijn lippen hangen”, zeggen zijn vrienden. Storend zijn de ‘colleges’ nooit. ‘Dat komt door het warme karakter van Jan en zijn liefde voor mensen. De verhalen die hij over zijn onderzoeken vertelt en over zijn patiënten komen zo recht vanuit zijn hart, daardoor zijn ze vaak indrukwekkend en ontroerend’’, zeggen vrienden Alkemade en van Lowijde.

Dochter Wieteke heeft er als kind veel aan gehad. “Toen ik op de middelbare school vragen had over biologie kwam ik er nooit met een kort antwoord vanaf”, zegt ze. “Jan legde alles heel uitgebreid uit. Een bijna-college! Met hem als vader leerden we daardoor logisch nadenken en redeneren. Ik ben zelf moleculair bioloog geworden en begrijp tegenwoordig meer van zijn werk dan vroeger.”

Nooit stoppen?

De verouderingsprofessor heeft een grote ontwikkeling meegemaakt in zijn loopbaan. “Waar hij begon als  een ‘basic  scientist’ heeft hij zich steeds meer ontwikkeld tot een wetenschapper die de resultaten van zijn onderzoek ook echt wilde toepassen in de praktijk”, zegt Jan’s eerste promovendus Marcel van Duin. “En als dat vervolgens weer iets zou opleveren dan was dat voor hem een mogelijkheid om dit verder te investeren in zijn onderzoek.’’

Ook zijn visie op wat wel of niet goed was, veranderde met de jaren. Na zijn promotie in 1988 besloot van Duin het bedrijfsleven in te gaan. In die tijd was dat nog een beetje ‘not done’.  Jan liet dat ook duidelijk merken. ‘’Hij zei dat de investering van de afdeling daar niet voor bedoeld was.’’ Nu ziet Jan dat vast als een  logische ‘uitvliegmogelijkheid’ van zijn promovendi. Ik ben bij Organon in Oss terechtgekomen en heb daar regelmatig getalenteerde promovendi uit Rotterdam mogen verwelkomen.“

Als we Hoeijmakers’ vrienden, familie en collega’s mogen geloven, gaat de inmiddels gepensioneerde wetenschapper nog wel een tijdje door. Van Duin: “Na zijn ‘pensioen’ lijkt Jan met nog meer energie bij het onderzoek betrokken, met rollen in drie verschillende instituten’’. Dik vult aan: “Jan wil nog zoveel mogelijk te weten komen over hoe het leven werkt en hoe hij die kennis kan gebruiken om de biologie en de medische wetenschap verder te helpen. Volgens mij is het zijn bedoeling door te werken tot ver na zijn 80e verjaardag!”