Michel van Genderen weet nog precies wanneer het kwartje bij hem viel en hij besefte: we moeten in de zorg gaan innoveren. ‘Ik was in opleiding tot internist. Tijdens mijn eerste avonddienst op de intensive care (IC) zorgde ik voor een patiënt met een vleesetende bacterie en een bloedvergiftiging, ze was echt heel ziek. Toen ze van de IC af kon, dacht ik: missie geslaagd. Na een paar weken zag ik haar terug op de afdeling. Ze riep me bij zich en vertelde dat ze nachtmerries en concentratieproblemen had overgehouden aan de IC-opname. We hadden haar een folder meegegeven, maar hoe moest ze die lezen met die klachten? Toen realiseerde ik me: de zorg moet beter en technologie kan daarbij helpen.’ Hij startte een onderzoek naar virtual reality-brillen bij de behandeling van stress- en traumaklachten na een IC-opname.
‘We hebben een morele verantwoordelijkheid om de zorg toegankelijk te houden’
Dat waren Michels eerste stappen in wat hij het ‘innovatielandschap’ noemt. In 2018 begon hij zich te verdiepen in artificial intelligence, ofwel AI. Want, zo is zijn overtuiging: ‘met virtual reality kunnen we veel betekenen voor patiënten, maar de echte revolutie gaat komen van data en daar slimme dingen mee doen. Dat gaat ons vak compleet veranderen.’
De mogelijkheden zijn eindeloos, vertelt Michel. ‘AI die een familiegesprek vastlegt voor het medisch dossier en er direct een samenvatting van maakt voor de patiënt. AI die de visite voorbereidt voor een arts of verpleegkundige of AI-systemen die voorspellen welke patiënt een verhoogd risico loopt op complicaties na hersenletsel en welke behandeling daarbij past. Of AI die bepaalt welke patiënt na een operatie sneller veilig naar huis kan.’
Ook durven falen
Michel bouwde de afgelopen jaren een tweede carrière op naast zijn baan als IC-arts: die van innovator in de zorg. Een rol die goed past bij zijn persoonlijkheid, vertelt hij. ‘Ik ben van nature kritisch en vraag me voortdurend af: kan dit niet slimmer, sneller of beter? Dat is precies de kern van innovatie: nieuwe ideeën durven uitproberen, investeren in vernieuwing én accepteren dat falen soms onderdeel is van succes.’
Werken met data en AI is in de zorg al lang geen hobby of luxe meer, benadrukt Michel. ‘Het is pure noodzaak, want we hebben een grote uitdaging. De zorgvraag stijgt, terwijl het personeelstekort alleen maar groter wordt. Kun je het je dan veroorloven om technieken die zoveel kunnen betekenen links te laten liggen? Ik vind van niet. De vraag is niet óf je hiermee aan de slag moet. De vraag is: hoe kun je het verantwoorden om het níet te doen? We hebben een morele verantwoordelijkheid om de zorg toegankelijk te houden. AI kan ons werk verlichten, efficiënter maken en zelfs leuker.’
Een van de initiatieven die Michel samen met IC-afdelingshoofd prof. dr. Diederik Gommers opstartte is een ethieklab voor AI in de zorg. Het is een plek waar verpleegkundigen, artsen, data-wetenschappers en ethici samen werken aan één doel: kunstmatige intelligentie op een veilige en verantwoorde manier inzetten. Want, zo benadrukt Michel: ‘Innovatie betekent risico’s nemen, maar nooit zonder controle en zorgvuldigheid, zeker niet in de zorg.’
Het ethieklab, met de volledige naam Responsible and Ethical AI in Healthcare Lab (REAiHL), is een samenwerking tussen het Erasmus MC, de TU Delft en de Erasmus Universiteit Rotterdam (zie kader), met steun van softwarebedrijf SAS. Begin 2025 werd het ethieklab kracht bijgezet toen de TU Delft, dankzij de samenwerking met het Erasmus MC, werd benoemd als officiële raadgever van de Wereldgezondheidsorganisatie op het gebied van AI in de zorg.
Convergence
Het ethieklab REAiHL is één van de initiatieven binnen Convergence, de samenwerking tussen de TU Delft, het Erasmus MC en de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR). Convergence draagt bij aan oplossingen voor problemen die zo complex zijn, dat ze niet vanuit één vakgebied opgelost kunnen worden.
Vanuit de TU Delft is het Digital Ethics Centre onder leiding van prof. dr. Jeroen van den Hoven aangesloten bij het ethieklab. Vanuit de EUR is er een samenwerking met prof. dr. Evert Stamhuis van de Erasmus School of Law. De standplaats van het AI-ethieklab is de DataHub van het Erasmus MC.
Met het ethieklab bouwen de partners aan een stevige basis voor de veilige en verantwoorde inzet van AI in de zorg. En dat is hard nodig, ziet Michel. ‘Op dit moment bereikt minder dan twee procent van de AI-modellen de kliniek. Nog te vaak blijft het steken bij een prototype: we kunnen iets voorspellen en daar blijft het bij. Maar voorspellen alleen is niet genoeg. De echte uitdaging zit in de implementatie: hoe krijgen we een model aan het bed? Hoe zorgen we dat patiënten, verpleegkundigen en artsen het vertrouwen? Hoe garanderen we dat het model betrouwbaar blijft en voldoet aan wet- en regelgeving? Dat is waar wij aan werken.’
Het ethieklab doet dat door zelf AI-modellen te ontwikkelen en in de kliniek te brengen. ‘Dan kijken we: wat werkt wel, wat niet? Waar lopen we tegenaan? Die kennis is nog nauwelijks beschikbaar. Daarmee onderscheiden we ons – we zijn wereldwijd een van de weinige groepen die dit zo praktisch aanpakken’, legt Michel uit.
Model maken met goede data
Een van de grootste struikelblokken voor het gebruik van AI is gelijkheid. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt het zelfs een van de belangrijkste ethische principes. Gelijkheid betekent dat een AI-model een behandeling net zo goed voorspelt voor een witte man van 45 als voor een kind van 3, of voor een vrouw van 23 met een zwarte of bruine huidskleur. Daarin schuilt een risico, legt Michel uit. ‘Mensen zijn van nature bevooroordeeld en die vooroordelen sluipen ongemerkt in de data. Als we AI-modellen bouwen op basis van dertig jaar aan data ga je daarin die vooroordelen terugzien.’ Daarom is de basis zo belangrijk, benadrukt hij. ‘Een model dat getraind is op slechte data, levert slechte uitkomsten op. Daarom moet je data eerst zorgvuldig controleren voordat je ermee aan de slag gaat, en is transparantie belangrijk.’
Publieksjaarverslag
Dit verhaal komt uit het publieksjaarverslag 2024 van het Erasmus MC: een magazine vol persoonlijke verhalen van onze patiënten, collega’s en studenten. Neem een gratis exemplaar mee uit de bakken bij de ingangen van het ziekenhuis, of lees het online.
Voor Michel is het duidelijk waar het ethieklab naartoe werkt. ‘In het ideale scenario ontwikkelen we AI vanuit één stevig fundament. Dat betekent: we hebben de data gecheckt, goed opgeslagen, gekeken of het model geen foutieve informatie verzint, het model eerlijk is, we weten hoe het model werkt en we zijn ons bewust van de risico’s en eventuele nadelen. In het Erasmus MC zien wij inmiddels dat dat essentieel is. Daarom bundelen we al deze kennis binnen de Erasmus MC AI Accelerator, in 2024 opgericht. Zo bouwen we verder aan onze expertise en zorgen we ervoor dat we kennis delen en de kwaliteit en controle over AI kunnen waarborgen.’
Als die basis goed staat, kan het snel gaan, verwacht Michel. ‘Over drie jaar schrijf ik geen patiëntbrieven meer. Dan worden familiegesprekken op de IC opgenomen en staat het verslag in het online patiëntendossier voordat ik de spreekkamer uit ben. Tijdens mijn dienst op de IC zal een AI-model me waarschuwen als een patiënt achteruitgaat. De tijd die ik hiermee bespaar aan administratie, kan ik besteden aan wat echt telt: de menselijke maat. Want die zal altijd centraal blijven staan in de zorg.’
Technisch umc
De zorgvraag stijgt, terwijl de arbeidsmarkt steeds krapper wordt. Daarom is het nodig om steeds meer te innoveren in de zorg. Als technisch universitair medisch centrum ontwikkelt en implementeert het Erasmus MC samen met universiteiten en bedrijven innovatieve technologieën. Zoals beschreven in Koers28, de strategie van het Erasmus MC.
