Nabestaanden van patiënten die gedurende de eerste coronagolf overleden op de IC van het Erasmus MC, rapporteren namelijk aanzienlijk ernstiger klachten van depressie, angst en gecompliceerde rouw dan nabestaanden van mensen die vóór die tijd op de IC overleden. Tijdens die eerste golf was familiebezoek op veel Nederlandse IC’s niet of zeer beperkt welkom.
‘Stel nooit meer beperkingen in voor bezoek op de IC’
Dat schrijven psycholoog Margo van Mol, IC-verpleegkundige Sebastian Wagener, wetenschapper Maatschappelijke Gezondheidszorg Judith Rietjens en cardioloog-intensivist Corstiaan den Uil in het wetenschappelijk tijdschrift Intensive Care Medicine.
De onderzoekers keken naar de antwoorden die 121 nabestaanden van overleden IC-patiënten acht weken na het overlijden van hun dierbaren op vragenlijsten invulden. Ze vergeleken de resultaten uit de periode tussen september 2019 en februari 2020 met die uit de eerste coronagolf tussen maart en mei 2020.
Op zijn kop
‘We kunnen het niet keihard bewijzen met onze studie, maar we weten vrijwel zeker dat de bezoekbeperkingen een grote rol hebben gespeeld bij die ernstige klachten’, vertelt Margo van Mol, als psycholoog verbonden aan de IC. ‘De familiegerichte zorg die wij op de IC van het Erasmus MC bieden aan patiënten en hun naasten, kwam tijdens die eerste golf volledig op zijn kop te staan.’
De onderzoekers pleiten er dan ook voor dat er in de toekomst geen bezoekbeperkingen meer worden ingesteld op de Nederlandse IC’s, mocht ooit nog een virus de kop opsteken dat mensen weer zó ernstig ziek maakt dat ze op een IC moeten worden opgenomen.
Van Mol vermoedt dat ook de ongekende hectiek op de overvolle IC’s heeft meegespeeld. ‘De excellente IC-zorg die de zorgprofessionals gewend waren te bieden, stond op losse schroeven. Er was geen tijd voor aandachtige gesprekken met familie, voor goede begeleiding en betekenisvolle nazorg. Er was grote angst voor corona. Dokters wisten nog niet hoe coronapatiënten moesten worden behandeld.’
Uurtje
In het Erasmus MC mocht dagelijks 1 persoon een uurtje op bezoek komen. Kwam een patiënt in de stervensfase terecht, dan mochten er twee, en iets later in de coronagolf maximaal vier mensen bij zijn. ‘Er waren in Nederland ook IC’s die volledig gesloten waren voor bezoek. Maar ook in het Erasmus MC hebben we meegemaakt dat dierbaren afscheid moesten nemen via Zoom. Verschrikkelijk! Dan staan ook de verpleegkundigen met tranen in hun ogen.’
Dat Van Mol en haar mede-onderzoekers de ernst van de rouw konden vergelijken, is te danken aan een studie die toevallig al liep naar het effect van een bijzondere service voor nabestaanden: de afscheidsmand.
Die mand wordt gebruikt door de verpleegkundigen die voor de familie van de stervende patiënt zorgen. In de mand zitten materialen led-kaarsen, een gedachtenboekje en materialen om een blijvende herinnering te maken. ‘Denk aan een stempelkussen en kaartjes zodat verpleegkundigen een vingerafdruk kunnen maken van een patiënt. Zo’n herinnering geven de verpleegkundigen dan mee aan de nabestaanden.’
Toestemming
‘We gebruikten vragenlijsten om te meten of de afscheidsmand van waarde was voor nabestaanden. We hebben in 2020 toestemming gevraagd om de studie wat langer door te zetten en konden daardoor ook de nabestaanden van mensen die in de eerste golf overleden, vragen naar hun psychische gesteldheid.’
Van Mol erkent: de studie heeft haken en ogen. ‘De vragenlijsten zijn 8 weken na het overlijden van de naaste ingevuld. Dat is eigenlijk te kort om te kunnen beoordelen of iemand overmatig last heeft van de gevolgen van het verlies. Maar álle lijsten zijn na 8 weken ingevuld en zijn onderling dus goed vergelijkbaar.’
Overigens zijn de mensen die gedurende de eerste maanden van de pandemie overleden niet allemaal aan corona gestorven. ‘Er zijn ook mensen overleden door andere oorzaken. Maar ook hun nabestaanden kregen te maken met die eerste ongekende hectiek op de IC.’
