Op de jaarlijkse publiekslezing Lof der Geneeskunst werden de vijf wetenschappers bekend gemaakt die dit jaar een onderzoeksfellowship hebben gekregen. Met een fellowship kunnen zij de komende vier jaar hun onderzoek voortzetten, met steun van hun afdelingen en het Erasmus MC. Dit jaar zijn de onderzoeksfellows: Kirsten A.C. Berk, van de afdeling Inwendige Geneeskunde, Tessa Brabander en Esther Bron, van Radiologie & Nucleaire Geneeskunde, Hélène Gleitz, van Ontwikkelingsbiologie, en Sabine Mous, van Kinder- en Jeugdpsychiatrie/Psychologie.
Ook werd er voor het eerst een fellowship voor onderwijs uitgereikt. Die ging naar Geeske van Woerden, van de afdeling Neurowetenschappen en Klinische Genetica. Hieronder vertellen ze allen meer over hun werk.
‘Ik wil mensen de kracht van voeding laten ervaren’
Rotterdammers zullen het misschien kennen: in wijkpark het Oude Westen staat het beeld ‘de Reus van Rotterdam’. Het beeld is gebaseerd op een man met acromegalie. De reuzengroei bij deze ziekte ontstaat door een tumor aan de basis van de hersenen, die zorgt voor een teveel aan groeihormoon en een verhoging van de groeifactor IGF-1. ‘Patiënten hebben niet alleen last van overmatige groei, maar ook van bijvoorbeeld diabetes, hoog cholesterol en hoge bloeddruk’, zegt Kirsten A.C. Berk.
Omdat de huidige medicijnen bij veel patiënten niet voldoende aanslaan en bijwerkingen geven, gaat Berk onderzoeken of een ketogeen dieet misschien een nieuwe behandeloptie is. Ketogeen dieet is een dieet met heel weinig koolhydraten, minder dan 50 gram per dag. Berk: ‘In mijn kleine pilotonderzoek leidde een ketogeen dieet al in 2 weken tot een normalisatie van IGF-1 bij tien van de elf patiënten. Ook konden sommige deelnemers al minder medicijnen gaan gebruiken en voelden zij zich beter. Daar gaat het mij om: ik wil mensen laten ervaren wat de kracht is van voeding, hoe ze hiermee de controle over hun eigen ziekte kunnen terugnemen.’
Lokaal tumoren bestrijden
In de kelder van het Erasmus MC is het oppassen geblazen. Hier worden radioactieve stofjes gemaakt en onderzocht. Hoewel voor de meeste mensen radioactiviteit schadelijk is, kan het voor patiënten met kanker een oplossing bieden. Hoe dat zit, legt Tessa Brabander uit: ‘Op het membraam van een tumor zitten receptoren, dat zijn een soort grijpertjes waar eiwitten zich aan binden. Als we een eiwit radioactief maken en in de bloedbaan spuiten, bindt het vanzelf aan de tumor en bestraalt het de tumor lokaal.’
Met het fellowship gaat Brabander specifiek de stof Terbium-161 onderzoeken bij patiënten met neuro-endocriene tumoren. ‘Deze tumoren zijn vrij zeldzaam en op het moment van diagnose zijn er vaak al veel uitzaaiingen. Door de lokale bestrijding met Terbium-161 hoop ik deze patiënten een langer, maar vooral ook een fijner leven, met minder klachten, te kunnen bieden.’
‘Ik maak de vertaalslag van technologie naar patiënt’
Een dementiediagnose is voor artsen in een vroeg ziektestadium vaak moeilijk te stellen. Veel symptomen overlappen tussen de verschillende ziekten die dementie veroorzaken en veranderingen op hersenscans zijn minuscuul. Kunstmatige intelligentie biedt een uitkomst, want computeralgoritmen kunnen patronen ontdekken die met het blote oog moeilijk te zien zijn. Maar zelflerende computeralgoritmen hebben ontzettend veel data nodig om goed te kunnen functioneren. ‘Door privacymaatregelen is het delen van patiëntendata tussen verschillende ziekenhuizen ontzettend lastig’, zegt Esther Bron.
Daarom gaat Bron het heel anders aanpakken: in plaats van dat ze de data deelt, deelt ze de computeralgoritmen. Zo komt er, lokaal en op een veilige manier, veel meer data beschikbaar. ‘Uiteindelijk zullen de algoritmen een arts helpen om een diagnose te stellen. Ik vind dat ontzettend inspirerend, om die vertaalslag te maken van de technologie naar de patiënt.’
Wetenschap in een camperbus
Met een omgebouwde camperbus reist Sabine Mous stad en land af. Niet om te kamperen, maar om onderzoek te doen. Naar kinderen en volwassenen met een autismespectrumstoornis. In de bus gaan de deelnemers aan de slag met een aantal taken. Zo krijgen ze een gezicht te zien, waarna met eyetracking wordt onderzocht waar in het gezicht de deelnemers precies kijken, en ook wordt hierbij de hersenactiviteit gemeten. Met dit soort taken probeert Mous het gedrag van de deelnemers in kaart te brengen.
Mous: ‘We kijken naar mensen met een zeldzame genetische variatie en een autismespectrumstoornis. Hoe beïnvloeden de genen de hersenen en het gedrag? Om daar achter te komen heb je heel veel data nodig. Die data verzamelen we met de Sophia bus, maar we vragen ook andere medische gegevens op. Al die kennis zal uiteindelijk leiden tot meer begrip van onderliggende mechanismen en nieuwe behandelmethoden voor autismespectrumstoornissen.’
Breinmist bij mensen met bloedkanker onderzoeken
‘Het leven van een patiënt met bloedkanker kan veel beter’, zegt Hélène Gleitz. Patiënten met chronische bloedkanker hebben vaak last van hersenmist. Ook zijn ze intens vermoeid, kunnen ze moeilijk slapen en zich slecht concentreren.
Waarom patiënten deze symptomen hebben, is nog onduidelijk. Maar Gleitz toonde al eerder aan dat de gemuteerde kankercellen in het beenmerg bijdragen aan een chronische ontsteking. Via bloedplaatjes komt de ontsteking in het bloed terecht. Daarom heeft ze reden om te denken dat deze ontsteking ook van invloed is op de hersenen. Gleitz: ‘Als we erachter komen, op moleculair of cellulair niveau, hoe deze symptomen ontstaan, kunnen we de kwaliteit van leven van deze patiënten enorm verbeteren.’
‘Het is belangrijk dat iedereen zich veilig en thuis voelt’
Als je bij Geeske van Woerden in de klas zit, moet je vaak even opstaan om aan je eigen lichaam te voelen. Hoe zit dat schoudergewricht ook alweer in elkaar? ‘Dan zie ik echt een lichtje aangaan’, zegt de anatomiedocent. Niet voor niets krijgt van Woerden een onderwijsfellowship, die het Erasmus MC in 2022 voor het eerst uitreikt.
Deze fellowship gaat Van Woerden inzetten om samen met collega’s ervoor te zorgen dat iedereen zich welkom voelt in het Erasmus MC. ‘Het is belangrijk dat iedereen zich veilig en thuis voelt, ongeacht afkomst, religie, gender of seksualiteit.’ Van Woerden heeft samen met een collega recentelijk de ambassadeurs voor seksuele- en genderdiversiteit opgezet. ‘Deze fellowship gaat helpen om met de verschillende thema’s waarin we bewustzijn voor seksuele- en gederdiversiteit willen gaan verdiepen of creëren, aan de slag te gaan.’
Lof der Geneeskunst
Lof der Geneeskunst is de gratis publiekslezing van het Erasmus MC die elk jaar in de Doelen plaatsvindt. Het thema dit jaar was: ‘Tussen Droom & Druk, Zorgen voor de jonge generatie.’ Hoogleraren Vincent Jaddoe, Manon Hillegers en Eveline Crone vertelden daar meer over. Het evenement is via de website van Lof der Geneeskunst terug te kijken.