‘Bij de oogziekte glaucoom gaan de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk verloren. Dat wordt, ook wel neurodegeneratie genoemd. Daardoor ontstaan blinde vlekken in het gezichtsveld’, vertelt onderzoekster Joëlle Vergroesen. ‘Mensen kunnen daardoor uitval van gezichtsvermogen krijgen. Meestal eerst aan de zijkant, waardoor ‘kokerkijken’ ontstaat, en daarna kunnen ze zelfs blind worden.’
Microbioom
Glaucoom is een chronische progressieve ziekte, een aandoening die steeds erger wordt. ‘Daarom wil ik bekijken of er andere aanknopingspunten zijn in bijvoorbeeld voeding, medicatie, bloed of het microbioom die ervoor kunnen zorgen dat je minder progressie van glaucoom krijgt.’ Het microbioom bestaat uit verschillende bacteriesoorten, maar ook schimmels, gisten, virussen en andere eencellige beestjes gezamenlijk in het lichaam. En het is bekend dat het afweersysteem sterk wordt beïnvloed door het microbioom.
Het grootste gedeelte van het microbioom zit in ons spijsverteringsstelsel, met name in de dikke darm. Daarin worden reactieve zuurstofradicalen en cytokinen geproduceerd. Dat zijn ontstekingsstofjes die ontstekingen kunnen remmen of juist veroorzaken. ‘Ze hebben invloed op onze gezondheid en kunnen via de bloedbaan naar het oog reizen en daar schade aan weefsel veroorzaken. Het liefst hadden we ook het bloed van deze mensen onderzocht, maar dat is vanwege de pandemie nu niet direct mogelijk.’
Uit recent onderzoek bij kleine groepen patiënten en bij muizen blijkt dat, naast een verhoogde oogdruk, ook andere mechanismen betrokken zijn bij het ontstaan van glaucoom zoals ontstekingen. Bij muizen zien onderzoekers dat het microbioom zorgt voor een bepaalde reactie van het afweersysteem. ‘Muizen met een microbioom ontwikkelden T-cellen die zorgen voor de neurodegeneratie van glaucoom. Gekweekte muizen zonder microbioom ontwikkelden die speciale afweercellen niet, en ook geen glaucoom.’
Ontlasting
‘Daarom richten wij ons eerst op de ontlasting van deelnemers en hun voeding. Wij vragen hen eenmaal om hun ontlasting in te leveren.’ In het laboratorium wordt de ontlasting onderzocht op meer dan tweehonderd bacteriën. Uit dit profiel kunnen de onderzoekers zien welke bacteriën aanwezig zijn en van welk type. De profielen van de patiënten met glaucoom en gezonde deelnemers van het ERGO-onderzoek uit de wijk Ommoord in Rotterdam vergelijken ze met elkaar.
Ook willen de onderzoekers weten wat de deelnemers eten, of ze roken en bepaalde medicijnen of voedingssupplementen gebruiken. ‘Van antibiotica, diabetesmedicatie en cholesterolverlagers weten we dat ze het microbioom kunnen beïnvloeden. Daarvoor vullen de deelnemers een vragenlijst in. Met alle informatie hopen we relaties te ontdekken tussen veranderingen in het microbioom en het ontstaan van glaucoom.’
‘Een vervolgstap is om vast te stellen of de verschillen in de darmflora te beïnvloeden zijn met voeding of bepaalde medicijnen en supplementen.
‘Een vervolgstap is om vast te stellen of de verschillen in de darmflora te beïnvloeden zijn met voeding of bepaalde medicijnen en supplementen. Het zou mooi zijn als daardoor bepaalde bacteriën of ontstekingen worden voorkomen en we zo het risico op glaucoom omlaag kunnen brengen.’
Over glaucoom
Wereldwijd is glaucoom de belangrijkste oorzaak van onherstelbare schade aan het oog. In Nederland hebben zo’n 190.000 mensen glaucoom. De ziekte ontstaat meestal rond het zestigste levensjaar. Als het tijdig wordt opgespoord en behandeld, dan kan blindheid in de helft van de gevallen worden vertraagd of zelfs voorkomen. Maar hoe de ziekte precies ontstaat en of het mogelijk is om dit proces te beïnvloeden, is nog niet bekend.
Vergroesen: ‘We weten dat mensen met een ouder die glaucoom had, zelf ook een hoger risico hebben op de oogziekte. En de meeste patiënten voelen voordat zij de diagnose krijgen vaak een verhoogde druk op hun ogen. Die druk ontstaat door ophoping van water in het oog en die oogdruk kan schade veroorzaken aan de oogzenuw, waardoor glaucoom ontstaat.’
Deze druk kan met behandelingen worden verlaagd. ‘Eerst krijgen mensen oogdruppels om de druk naar beneden te krijgen. Als dat onvoldoende effect heeft, dan kan een laserbehandeling of operatie aan het oog uitkomst bieden. Als de oogdruk laag blijft, dan is de ziekte minder progressief.’
Aanmelden
De onderzoekers hopen minimaal 500 patiënten te includeren. Patiënten met de oogziekte leeftijdsgebonden maculadegeneratie (AMD) kunnen niet meedoen, omdat zij vaak voedingssupplementen slikken die het microbioom mogelijk al hebben beïnvloed. Ook patiënten met chronische darmproblemen zoals de ziekte van Crohn kunnen niet meedoen aan dit onderzoek.
Stuur voor aanmelden en meer informatie een bericht naar glaucoom@erasmusmc.nl.
Dit onderzoek wordt mogelijk gemaakt door de Bayer Ophthalmology Research Award die Joëlle Vergroesen in augustus 2020 won en de Landelijke Stichting voor Blinden en Slechtzienden (LSBS).
Joëlle Vergroesen met cheque (Bron: Nga-Chi Lau Bayer B.V.)
