Tja, wat wil die patiënt eigenlijk? Die vraag is al net zo moeilijk te beantwoorden als de vraag van Freud. Want dé patiënt, die bestaat natuurlijk niet. De patiënt is een mens, en ieder mens heeft zijn eigen behoeften, wensen en verlangens.
Wat de patiënt wil, weet dr. Carla Bastemeijer dus ook niet. Maar ze weet wel hoe je erachter komt: met een aandachtig gesprek en een eenvoudige vragenlijst. Met de nadruk op eenvoudig. ‘De patiënt komt steeds meer in het midden van de zorg te staan. De patient values, de waarden die de patiënt hecht aan zijn zorgtraject, daar moet het allemaal om draaien. Althans, dat is de wens van zorgprofessionals én patiënten’, vertelt Bastemeijer.
Protocollen
Tegelijkertijd is de zorg tegenwoordig data-gedreven. Alles moet gemeten worden, want: meten is weten. ‘Behandelingen moeten evidence based zijn, gebaseerd op wetenschappelijke bewijzen. Maar daar komen richtlijnen en protocollen uit, die de individuele patiënt in de verdrukking brengen. De mensgerichtheid die we allemaal zo graag willen, schiet erbij in’, schetst ze de achtergrond van haar promotie-onderzoek.
Het begrip patient values is bovendien helemaal niet zo uitgewerkt en onderzocht. ‘Waarden zijn nu eenmaal lastig te objectiveren’, zegt ze. ‘Wel is onderzocht dat ze een relatie hebben met het beter werken van de behandeling, een sneller herstelproces en het minder onnodig behandelen. Maar hoe de wisselwerking tussen patiëntwaarden en behandeluitkomsten plaatsvindt, dat weten we eigenlijk niet zo goed.’
Mens en geen nummer
Vraag 1 luidde dus: wat vindt die patiënt belangrijk? Om daar achter te komen, deed Bastemeijer een literatuuronderzoek waarmee zij een taxonomie –een ordening- van patiëntwaarden ontwikkelde. Deze werd bevestigd door grondige interviews met fysiotherapiepatiënten.
Dr. Carla Bastemeijer in het ‘zweetkamertje’, waar promovendi zich voorbereiden op de verdediging van hun proefschrift
‘Je kunt stellen dat er zeven elementen belangrijk zijn voor patiënten en zorgverleners, en die elementen zijn onderling verbonden.’Ze noemt partnerschap, autonomie, uniciteit, compassie, professionaliteit, responsiviteit en empowerment. ‘Partnerschap gaat over samenwerken en gelijkwaardigheid in de relatie tussen patiënt en zorgverlener. Autonomie en uniciteit gaan over zelfbeschikking, en dat je je mens voelt en geen nummer’, schetst ze.
‘Vragenlijsten in de zorg zijn vaak te lang, te wijdlopig en te moeilijk’
‘Compassie gaat over inlevingsvermogen, responsiviteit over het afstemmen van je zorg op de patiënt, bijvoorbeeld zijn culturele achtergrond. Professionaliteit zegt iets over je kundigheid en het vertrouwen dat je patiënt daarin heeft. En empowerment gaat over de grip op de ziekte die de patiënt voelt.’
Niet op een lijn
Deze elementen zijn dus belangrijk, voor patiënten, en trouwens ook voor zorgverleners. Want uit haar onderzoek naar de gedachten en ideeën van hulpverleners over patient values, blijkt dat de waarden die de patiënt heeft, en de waarden van de hulpverlener, niet altijd op één lijn liggen. Dus vraag 2 was: hoe komen we erachter of de patiënt zich ook gekend voelt op de onderzochte terreinen?
‘Je komt daar achter met korte, concrete vragenlijsten in simpel taalgebruik. Er wordt al langer gewerkt met vragenlijsten in de zorg, maar die zijn vaak te lang, te wijdlopig en te moeilijk voor mensen die niet hoog opgeleid zijn. De antwoorden zijn daarom moeilijk om te zetten in daden.’
Te ziek
Het Patiëntervaringsmeetinstrument dat Bastemeijer bedacht en testte in samenwerking met alle universitaire ziekenhuizen, wordt inmiddels in al die ziekenhuizen gebruikt. ‘Er staan vragen in als: kon u meebeslissen over uw behandeling of onderzoek? Patiënten kunnen kiezen uit: Ja, dat kon zoveel als ik wilde. Maar ook: Dat was niet nodig. Of: Ik was te ziek om mee te beslissen.’
De antwoorden zeggen iets over hoe patiënten hun behandeling ervaren. ‘Ervaringen kunnen we natuurlijk onderzoeken door aan de patiënt persoonlijk te vragen of alles goed is gegaan, of dat dingen beter kunnen. En als je het dan toch met vragenlijsten wilt doen, doe het dan kort en simpel. Ik hoop dat ik met mijn vragenlijsten een bijdrage heb kunnen leveren.’
‘Rekening houden met patiëntwaarden staat lijnrecht tegenover het beleid van zorgverzekeraars’
Maar wat kunnen ziekenhuizen doen met de uitkomsten van die vragenlijsten? Op een platform kunnen afdelingen hun uitkomsten vergelijken, om te zien waar het beter kan. Maar een absolute voorwaarde voor het verbeteren van die zorg, is een betrokken organisatie, stelt Bastemeijer ‘Men moet wíllen veranderen, het nut zien van de verandering en er moet vooral tijd zijn om te kunnen veranderen.’
Onstuitbaar
Ook zou een nieuw financieringsmodel voor de algehele zorg kunnen bijdragen, vindt Bastemeijer. ‘Rekening houden met patiëntwaarden staat op dit moment lijnrecht tegenover het beleid van zorgverzekeraars. We hebben in de zorg een onstuitbare registratielast, we worden afgerekend op productie, terwijl we eigenlijk zouden moeten worden afgerekend op de goede ervaring van een patiënt.’
