‘Elke screening heeft zijn nadeel, sommige ook zijn voordeel’

Bewust van nadelen

Lansdorp-Vogelaar is groot voorstander van bewezen screenings, zoals het bevolkingsonderzoek darmkanker. Maar niet van zomaar alle screenings. De bijna Cruijffiaanse titel van haar inaugurele rede is daarom niet voor niets: ‘Elke screening heeft zijn nadeel, sommige ook zijn voordeel’. ‘In mijn oratie beargumenteer ik dat screening een heleboel goed kan doen, maar ook een heleboel kwaad. Daarom moeten we dus voorzichtig met dit soort nieuwe technologieën, zoals ademtesten, omgaan’, licht Lansdorp-Vogelaar toe. 

Toch denken veel mensen niet na over de nadelen van screening. ‘Baat het niet, dan schaadt het niet’ is dan ook een veelgehoorde kreet als het om screenings gaat. Lansdorp-Vogelaar denkt daar anders over. ‘Vanaf het moment dat de uitnodiging voor een screening voor bijvoorbeeld borstkanker op de deurmat valt, worden mensen zich er ineens van bewust dat ze mogelijk ziek kunnen zijn of worden. Dat kan spanning geven. En als de uitslag niet gunstig is, wordt die spanning nog groter. Als de uitslag van de vervolgonderzoeken dan toch aangeeft dat er niets aan de hand is, is de opluchting groot, maar zijn de zorgen voor niets geweest’, aldus Lansdorp-Vogelaar.  

Als de uitslag bij vervolgonderzoeken ongunstig blijft, is het voordeel van de screening dat de ziekte eerder is geconstateerd. Hierdoor zou de behandeling minder belastend kunnen zijn en de kans op overlijden minder groot. ‘Maar dit is geen garantie en er staat dus een heel rijtje nadelen tegenover’, aldus Lansdorp-Vogelaar. Zo komen bij screenings vaak ook andere ziekten aan het licht of wordt gescreend op ziekten waarvoor nu geen genezing mogelijk is, zoals eierstokkanker. De aanstaande hoogleraar pleit daarom voor bewustwording van de nadelen en wil de balans tussen voor- en nadelen van screening verbeteren. ‘Dat is waar mijn vakgebied om de hoek komt kijken: de modellering van vroegopsporing.’ 

Rekenmodel test screening

Lansdorp-Vogelaar en haar team kunnen met behulp van een rekenmodel alle screenings testen. Dit model is een soort virtual reality game, waarin mensen zijn nagebootst. Zij lijken in hun levensverwachting, hun risico op kanker en hun gedrag precies op mensen in bijvoorbeeld de Nederlandse bevolking. ‘Door deze mensen, net als in het echt, een screeningsprogramma te laten doorlopen, kunnen we zien wat er met deze mensen gebeurt: hoeveel mensen worden getest, hoeveel mensen hebben een ongunstige uitslag, hoeveel mensen krijgen een ziekte, hoeveel mensen gaan dood aan die ziekte’, legt Lansdorp-Vogelaar uit. 

Afbeelding: modellering van vroegopsporing

‘Het voordeel van virtual reality ten opzichte van het echte leven is, dat we ook kunnen kijken wat er gebeurt als ze niet gescreend worden, als ze iedere twee jaar gescreend worden, of als ze zelfs ieder jaar gescreend worden. Op deze manier kunnen we een heleboel verschillende strategieën doorrekenen en bepalen wat de beste manier van screenen is. Daarnaast kunnen we ook de kosteneffectiviteit doorrekenen en de screenings meer personaliseren. Het model zelf wordt ook steeds mijn team van jonge onderzoekers en mijzelf aangepast en verbeterd. Het kan namelijk altijd beter.’   

Continu aanpassen en verbeteren

Als het aan Lansdorp-Vogelaar ligt, worden niet alleen alle nieuwe screenings, maar ook de bestaande, bewezen effectieve screenings regelmatig door het rekenmodel doorberekend en verbeterd. ‘We screenen iedere twee jaar bijna twee miljoen mensen op darmkanker. Bij maar ongeveer twee procent wordt darmkanker of een belangrijke voorloper gevonden. De overige achtennegentig procent van de mensen heeft dus geen voordeel gehad van die screening, maar wordt wel blootgesteld aan de mogelijke nadelen. In een ideale wereld zouden we alleen die twee procent van de mensen hebben gescreend die er baat bij hebben. Die ideale wereld bestaat helaas niet, maar het personaliseren van screening op basis van onderliggend risico kan gezien worden als een eerste stap in die richting’, besluit Lansdorp-Vogelaar.