Mijke Lambregtse-Van den Berg en Rob Rieken maken zich zorgen. Als kinder- en jeugdpsychiater in het Erasmus MC weten zij wat een trauma doet met zwangere vrouwen en kinderen. Lambregtse-Van den Berg: ‘De kinderen en moeders die richting Nederland komen, kunnen getraumatiseerd zijn. Het is nu aan ons om ervoor te zorgen dat zij zich weer veilig kunnen gaan voelen.’
Trauma
Wat is dat eigenlijk, een trauma? Rieken: ‘Een trauma is een ingrijpende of levensbedreigende gebeurtenis die je niet goed kan verwerken en effect heeft op je lichamelijke en/of geestelijke integriteit. Het gaat erom hoe het kind de subjectieve ervaring beleeft. Plotseling vluchten, geweld meemaken of zien: het ene kind kan het verwerken, terwijl het andere kind er een trauma aan overhoudt.’
De hersenen van jonge kinderen zijn nog volop in ontwikkeling. Een trauma kan dat verstoren en in de toekomst voor problemen zorgen in het functioneren als volwassene. Houden trauma-gerelateerde klachten meer dan vier weken aan, dan kun je bovendien een PTSS (Post Traumatische Stressstoornis), depressie of een angststoornis ontwikkelen.
Zwanger
‘Ook zwangere vrouwen lopen extra risico’, zegt Lambregtse-Van den Berg: ‘Met een kindje in je buik ben je extra kwetsbaar. Het is niet erg om af een toe stress te hebben tijdens de zwangerschap. Maar als die stress ernstig is en lang duurt, dan komt er te veel van het stresshormoon cortisol vrij. Dat kan complicaties tijdens de zwangerschap geven en zelfs de bevalling vroegtijdig op gang brengen.’
Verwerken
Rieken legt uit wat er nodig is voor een goede traumaverwerking: ‘Je moet het eigenlijk zien als een piramide. De onderste brede laag is veiligheid. De tweede laag is sociale ondersteuning. Helemaal bovenaan komt pas de traumabehandeling door psychiaters of psychologen.’
‘Veiligheid is heel basaal’
Vandaar dus de oproep van de psychiaters: bied een veilige haven. Veiligheid is heel basaal. Financiële zekerheid, een dak boven je hoofd, voldoende eten en drinken en toegang tot zorg. Pas als de eerste laag van de piramide goed zit kan de traumaverwerking beginnen. Als de ouders nog angstig zijn kunnen ze hun kindje niet goed kalmeren. Ook dat kan op latere leeftijd voor mentale problemen zorgen.
Lambregtse-Van den Berg: ‘Wil je iets doen voor de vluchtelingen, zorg dan dat ze zich veilig voelen. Je huis openstellen kan, maar denk er goed over na. Om goed tot rust te komen is het belangrijk voor deze mensen dat ze voor langere tijd goed zitten. Laat ze dat ook weten. Bied structuur, rust en maak hele duidelijke afspraken. Verwacht je van ze dat ze soms helpen in het huishouden? Mogen ze alles pakken uit de koelkast?’
Sociaal vangnet
Op een andere manier hulp bieden kan. ‘Sociaal isolement en afgesneden zijn van je familie en vrienden kan een trauma verergeren. Schrijf je bijvoorbeeld in als buddy en bied gezonde afleiding door naar het park of de speeltuin te gaan. Heb aandacht en luister naar wat de ander heeft meegemaakt, zonder meteen met oplossingen te komen. Dan kan diegene leren omgaan met zijn of haar emoties. Maar het is ook belangrijk in het hier en nu te blijven. Begin zelf dus niets steeds over de oorlog, maar volg wat de ander kwijt wil.’
‘Dat geldt trouwens ook voor de kinderen uit Nederland’, zegt Rieken: ‘Elke dag tijdens het avondeten over de oorlog beginnen met je partner is niet slim. Let goed op de nieuwstroom via televisie en mobieltjes die je kinderen binnenkrijgen. En als ze vragen hebben: wees duidelijk en eerlijk.’
Herken een trauma
Een trauma bij kinderen is lastig te herkennen. Let op wanneer kinderen:
- Teruggetrokken of juist heel aanklampend zijn;
- Agressief gedrag vertonen;
- Waakzaam en schrikachtig zijn;
- Problemen met slapen of nachtmerries krijgen;
- Overdreven reageren of juist terugtrekken bij bepaalde triggers zoals hard geluid, stemverheffing of geweld op televisie;
- Hun trauma gaan naspelen (bijvoorbeeld met speelgoedpistolen).
Daarnaast zijn er nog een aantal gedragingen die wat minder specifiek zijn zoals somberheid en slechte concentratie.
Bij kinderen die nog niet kunnen praten, uit een trauma zich in angstig gedrag, veel huilen, niet alleen kunnen zijn. Ook kunnen ze bepaalde ontwikkelingsfuncties zoals zindelijkheid tijdelijk weer verliezen.
Vermoed je dat een kind een trauma heeft? Trek dan aan de bel bij de huisarts.
Op de websites van Escap en psychologytools vind je informatie over trauma (bij kinderen), in het Engels of Oekraïns. IASC bracht een overzicht uit van informatiebronnen die handig zijn om door te lezen bij het opvangen van getraumatiseerde kinderen. Op de website ISAAC staan ‘pictokaarten‘ om communiceren met Oekraïnse kinderen makkelijker te maken.
