“Er zijn steeds meer mensen met chronische jeuk”, vertelt dermatoloog Bing Thio bij de koffie en koekjes die hij heel gastvrij heeft aangeboden. “De NVDV (Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie) gaat daarom een richtlijn ontwikkelen voor de behandeling van deze patiënten.”
Behalve dermatologen zijn ook andere specialismen aangehaakt, zoals allergologen en huisartsen. Meer aandacht voor jeuk is belangrijk, vindt Thio: “Jeuk is veel minder bekend dan pijn. Er zijn wel pijnpoli’s, maar geen jeukpoli’s. Terwijl het toch een groot probleem is.”
Wat is jeuk eigenlijk?
“Vroeger werd vaak gezegd: jeuk is laagdrempelige pijn. Maar dat klopt niet. Jeuk kun je zien als een gevaarsignaal. De jeuk geeft aan: er is iets aan de hand. De reactie is krabben. Je gaat dus als het ware naar de plek toe waar gevaar dreigt. Zo kun je bijvoorbeeld een insect wegjagen. Een ander gevaarsignaal is pijn. Bij pijn zijn andere hersencentra betrokken. Het zijn echt verschillende alarmsystemen.”
De huid is de enige plek waar je jeuk kunt voelen. In de organen binnen in het lichaam, zoals het hart, de nieren en de lever, kan dat niet. Via meer dan een miljoen zenuwuiteinden in de huid kan het jeuksignaal binnenkomen. Langs het zenuwsysteem gaat een elektrisch signaal naar het ruggenmerg en van daar naar de hersenen. Daar wordt het als jeuk verwerkt. In de hersenen zijn wel meer dan vijftien jeukcentra. Bij jeuk zijn dus zowel het immuunsysteem als de hersenen betrokken.
Waarom wordt de jeuk erger als we krabben?
“Krabben voelt prettig en geeft een soort beloningsgevoel, waardoor je meer gaat krabben. Er wordt dan histamine vrijgemaakt door mestcellen, een soort soldaten in de huid en de slijmvliezen. Ze waarschuwen de rest van het immuunsysteem: er is iets aan de hand, wees paraat. Er moeten meer soldaten komen. Maar de histamine zorgt ook voor jeuk. En door het krabben wordt het gevaar weggekrabd.”
Wat is de beste behandeling tegen jeuk?
“Vaak krijgen mensen antihistaminepillen. Dat onderdrukt de werking van histamine. Maar dan doe je alleen daar iets aan. Het is eigenlijk beter om ook het waarnemen van de jeuk in de hersenen te blokkeren. Dit kan bijvoorbeeld met een lage dosering van antidepressiva, anti-epileptica of zelfs medicijnen tegen psychoses. Je moet daarbij als arts altijd bedenken wat wanneer de beste behandeling is. En in welke volgorde je de patiënt de medicijnen het beste kunt geven.”
Waarom werken pijnstillers niet?
“Jeuk en pijn onderdrukken elkaar. Als je een muggenbult hebt die jeukt en je duwt met je nagel op de bult, voel je pijn. De jeuk is dan weg. Pijnstillers onderdrukken pijn, waardoor de jeuk vrij spel heeft. Pijnstillers slikken bij jeuk werkt dus averechts.”
Waarom is jeuk besmettelijk en krijg je jeuk als je iemand anders ziet krabben? Of als iemand je een verhaal vertelt over vlooien?
“Dat gaat via de hersenen. Je ziet of hoort iets dat met jeuk te maken heeft en de hersenen registreren dat als jeuk bij jezelf. Ook bij dieren werkt dat zo. Dat is onderzocht bij muizen. Als die een krabbende soortgenoot zagen in een andere kooi, gingen ze zelf ook krabben.”
Hoe zit het met voeding en jeuk?
“De bacteriën in het maag-darmkanaal, ook wel microbioom genoemd, spelen waarschijnlijk een rol bij jeuk. Hoe het precies werkt, wordt nog onderzocht. Maar dat betekent dat je met voeding mogelijk invloed zou kunnen uitoefenen. En met de juiste voeding wellicht de jeuk verminderen.”
Kun je jeuk krijgen van bepaald eten?
“Sommige voedingsmiddelen kun je beter niet eten als je toch al gevoelig bent voor jeuk. Zoals mensen met eczeem, astma en hooikoorts. Zij hebben een genetische gevoeligheid voor jeuk. Een voorbeeld van een te mijden voedingsmiddel is schimmelkaas. Dat zit vol zogeheten histaminevrijmakers, stofjes die stimuleren dat histamine vrijkomt in het lichaam. Die stofjes zitten ook in sommige conserveringsmiddelen, in Franse kaas en pittig eten. En ook in rode wijn en paprikachips.”
Is er een verschil tussen mannen en vrouwen?
“Mannen voelen sneller jeuk dan vrouwen. De immuunsystemen werken vermoedelijk net iets anders. Het verwerken van het jeuksignaal gaat dus ook niet op dezelfde manier. Dit verschil verdwijnt trouwens na de overgang, als vrouwen minder van de hormonen oestrogeen en progesteron aanmaken.”
En hoe ervaren kinderen jeuk?
“Bij kinderen werkt jeuk nog anders dan bij volwassenen. Als ze klein zijn, hebben de hersenen en het lichaam minder ervaring met het verwerken van signalen. Heel veel, ook onschuldige signalen worden als jeuk geregistreerd. Pas later voelen kinderen meer verschillende sensaties, zoals kou en pijn en ook jeuk. Daarnaast krabben kinderen meer als een natuurlijke reactie. Terwijl volwassenen geleerd hebben dat krabben jeuk erger kan maken. En ook dat krabben in bepaalde sociale situaties niet hoort.”
Wat zijn de oorzaken van jeuk?
“Er zijn verschillende oorzaken. Van buitenaf, bijvoorbeeld door insecten, planten of medicijnen. Een plant die heel bekend is, is de brandnetel. Is er geen oorzaak van buiten, dan denk je als dermatoloog aan huidziekten. Bijna alle huidziekten geven jeuk. Mensen met eczeem, hooikoorts en astma hebben bijvoorbeeld een immuunsysteem waardoor ze gevoeliger zijn voor jeuk. Soms ontstaat jeuk ook als gevolg van andere ziekten, bijvoorbeeld aan lever, nieren, of door kanker. Dan zijn er nog psychiatrische aandoeningen, zoals depressie, die ook jeuk kunnen veroorzaken.”
Hoe komt het dat kou helpt bij jeuk?
“Als je een koude douche neemt, geeft de kou een signaal af. Dit verdringt het jeuksignaal. Daardoor voel je geen jeuk.”
Waarom is het verstandig je huid in te smeren?
“Een droge huid leidt sneller tot jeuk. Daarom is het slim om je huid regelmatig in te smeren. Hoeft niet met een dure crème, als het maar vet is.”
Waarom is de jeuk ’s nachts erger?
“Overdag ben je bezig en is er meer afleiding dan ‘s nachts. Bovendien zijn er wel twaalf momenten in de slaap waarop je gevoeliger bent voor jeuk en daarvan wakker kunt worden. Het zijn de slaapfases vlak na de ondiepe REM-slaap. Heb je een slechter dag-nachtritme, dan heeft dat ook weer invloed op je immuunsysteem. Dit wordt geactiveerd en draagt zo ook weer bij aan meer jeuk.”
Zijn er mensen die geen jeuk waarnemen?
“Mensen met een dwarslaesie voelen geen jeuk in het deel van het lichaam dat verlamd is. Mensen die een hoge dosis van een medicijn voor psychiatrische aandoeningen krijgen, voelen vaak ook geen jeuk. Die medicijnen werken namelijk in de hersenen en blokkeren jeuksignalen.
Ook mensen die na een transplantatie van een orgaan, bijvoorbeeld een nier, medicijnen gebruiken om afstoting te voorkomen, voelen weinig jeuk. Die medicijnen onderdrukken het immuunsysteem namelijk.”
Is er ook een schaal om jeuk te meten, zoals dat bij pijn gebeurt?
“Ja, dat is precies dezelfde schaal. Een schaal van één tot tien, waarbij tien de ergste jeuk weergeeft. Maar het is eigenlijk belangrijker om te vragen wat voor impact de jeuk op iemands leven heeft. Blijft iemand thuis vanwege de jeuk? Of kan iemand ondanks jeuk toch de normale dingen doen, zoals werken en sporten.”
Opvallende jeuksoorten
Prurigo nodularis
Ziekte waarbij mensen verslaafd zijn aan krabben. Terwijl er niet echt een aanleiding is of iets dat jeuk veroorzaakt. Het vele krabben kan op den duur zelfs tot littekens leiden. Soms helpt het om een behandeling met haloperidol, een middel tegen psychoses te geven. Maar ook psychologische begeleiding is vaak nodig. Yoga kan soms helpen bij ontspanning. Als het lichaam ontspant, heeft het jeuksignaal minder kans.
Geriatrische jeuk
Oudere mensen hebben door de veroudering van het immuunsysteem meer kans op jeuk. Wat de jeuk erger maakt is dat ouderen vaak ook minder activiteiten hebben. Wie nog van alles onderneemt, heeft meestal minder last van jeuk dan iemand die vooral thuis is.
Paraneoplastische jeuk
Jeuk die kan wijzen op beginnende kanker. Soms kan de kanker dan nog niet aangetoond worden. Vooral als mensen daarnaast zonder oorzaak zijn afgevallen moeten artsen hier alert op zijn.
Foto: Levien Willemse
