‘Dokter Edris, het spijt me dat ik u moet vertellen dat een van uw oud-studenten door de Taliban is aangehouden, verhoord en geëxecuteerd.’ Edris Mahtab, thoraxchirurg in het Erasmus MC leest een bericht voor van een van zijn oud-leerlingen. Na een korte stilte opent hij een nieuw bericht op zijn telefoon: ‘Er zijn mannen bij mij thuis geweest met geweren. Ze hebben naar mij gevraagd. Nu ben ik op de vlucht en wissel ik iedere dag van plek.’
Het zijn slechts twee van de vele berichten die Mahtab de afgelopen tijd van zijn oud-leerlingen en collega-artsen uit Afghanistan heeft gekregen. ‘Ik heb dagelijks contact en het gaat heel erg slecht met hen’, zegt hij.
Verboden om te oefenen
Mahtab begon in 2005 met een aantal andere Afghanen de stichting Keihan. Door een deel van hun inkomen af te staan haalden ze in samenwerking met het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) tussen 2011 en 2019 ieder jaar jonge Afghaanse dokters naar Nederland om hen lessen te geven in onder andere anatomie. Anatomieonderwijs was sinds 1996 verboden in Afghanistan. ‘Daardoor konden geneeskundestudenten niet oefenen en zagen ze pas tijdens hun eerste operaties voor het eerst hoe bijvoorbeeld het hart en de longen in een lichaam liggen.’
Naast medisch inhoudelijke lessen kregen de studenten in Nederland onderwijs over mensenrechten, vrouwenrechten en democratisering. Met die kennis gingen zij terug naar Afghanistan om daar onder andere te werken aan de verbetering van de gezondheidszorg in het land.
Vluchten
Juist de kennis waarmee deze artsen mensen wilden redden, brengt hen nu zelf in levensgevaar. ‘Ik hielp de dokters om het anatomieonderwijs in Afghanistan te introduceren, want snijden in dode lichamen is tegen de sharia en was lange tijd niet toegestaan. We hebben er zelfs voor gezorgd dat daarvoor de wet werd veranderd. Maar nu de Taliban de macht hebben, is alles anders en moeten de dokters die zich hebben ingezet voor het verspreiden van kennis over anatomie iedere dag vluchten naar een andere plek.’
Zelf vluchtte Mahtab eind jaren 90 met zijn moeder, zusje en twee broertjes naar Nederland – voor de Taliban. Zijn vader was omgebracht, zijn moeder mocht niet werken, het gezin moest onderduiken. ‘Ik beleef nu een deja vu van mijn eigen grootste nachtmerrie’, zegt Mahtab. ‘Als ik de appjes van collega-artsen lees, weet ik precies wat zij voelen. Ook zij hebben op het vliegveld gestaan om weg te komen. Sommigen zijn op het laatste moment tegengehouden. Ik voel de pijn die ik toen als 13-jarige had, van het niet weten wat er over een minuut met jou en je familie kan gebeuren.’
Aankomst van een lichaam dat is geprepareerd voor anatomieonderwijs in Afghanistan. Nu de Taliban aan de macht is, zijn deze lessen verboden en lopen de mensen die dit onderwijs gaven en volgden groot gevaar.
Eenmaal in Nederland moest Edris ervoor vechten om naar het VWO te kunnen gaan – hij wilde mensen redden en hartchirurg worden. Dat is gelukt. Naast zijn werk als thoraxchirurg werkt hij in het Erasmus MC aan onderwijsinnovatie – hij ontwikkelt VR-methoden voor reanimaties, samen met collega Amir Sadeghi. Hetzelfde doet hij voor dokters in Afghanistan. ‘De Covid-periode hebben we besteed om onderwijs op afstand mogelijk te maken. Door hier een VR-bril op te zetten kunnen we ook in Afghanistan levensechte lessen geven zonder er echt te zijn. Maar zelfs dat is nu niet meer mogelijk.’
Mahtab voelt zich verantwoordelijk voor de ongeveer 40 collega’s die hij door de jaren heen begeleidde. Ze hebben met ons samengewerkt, met het westen. En dat geeft mij en de collega’s van stichting Keihan een schuldgevoel. Dat wij hen hier in Nederland hebben opgeleid en teruggestuurd met de opdracht Afghanistan weer op te opbouwen . En nu lopen ze daar gevaar, om wat ze van ons hebben geleerd en wat wij aan hen hebben gevraagd.’
Alles in het werk stellen
De chirurg stelt daarom alles in het werk om deze mensen te helpen. ‘Door contact met hen te houden, op de hoogte te blijven van hoe het met hen gaat. Mahtab en voorzitter Niloufar Rahim van Stichting Keihan boden ook aan de voorzitter van de Tweede Kamer een petitie aan. Met daarin de oproep om hun Afghaanse samenwerkingspartners in veiligheid te brengen. Mahtab: ‘Hoe lastig het ook is, stel alles in het werk om hen daar weg te halen, alsjeblieft.’
RvB-voorzitter Ernst Kuipers steunt de oproep van Mahtab. ‘Dat mensen vermoord worden, enkel en alleen omdat ze in ons land een opleiding hebben gedaan om de zorg in Afghanistan te verbeteren, daar zijn geen woorden voor. We hebben een verantwoordelijkheid om deze artsen te helpen.’
Tijdens het Kamerdebat over de evacuatie uit Afghanistan gaf het kabinet aan na te willen denken over de criteria bij de selectie die zal worden gemaakt bij het sorteren van de verzoeken van mensen die naar Nederland willen. Het kabinet denkt aan een jaarlijks quotum en een ‘tijdspad’ hoeveel jaar een Afghaan voor Nederland moet hebben gewerkt.
Edris Mahtab is ook geïnterviewd door 1 Vandaag.
