Zoeken naar de ultieme stent

Van Beusekom studeerde biologie aan de VU in Amsterdam. “Een erg leuke studie. In het voorjaar met z’n allen het veld in om waterbeestjes te vangen.Of de hei op om per boomsoort vast te stellen wat daar nou allemaal in en rondom leeft. Toch ben ik me gaan specialiseren in de geneeskundige kant. Ik vond dat altijd heel spannend. Mijn vader was arts, maar zelf wilde ik dat niet worden. Voor mijn gevoel zaten artsen de hele dag met patiënten te praten, ik wilde wat doen. Dus iets in de medische richting, maar wel praktisch bezig zijn.”

Haar interesse in weefselleer (histologie) en biomaterialen (kunstmatige materialen die bijvoorbeeld in implantaten worden gebruikt) bracht haar in 1989 naar Rotterdam, bij de afdeling Cardiologie. Van Beusekom kon haar hart ophalen: een jaar ervoor was interventie-cardioloog Patrick Serruys tezamen met cardioloog Wim van der Giessen op die afdeling gaan experimenteren met stents.

Wat is een stent?

Een stent is een buisje met een maximale lengte van ongeveer vier centimeter en een gemiddelde diameter van drie millimeter. Het wordt ingebracht om een vernauwd bloedvat open te houden. De stent voorkomt samentrekking van het bloedvat, waardoor de bloedtoevoer gewaarborgd blijft. De Franse cardiologen Jacques Puel en Philippe Urban en de in Zwitserland werkzame Ulrich Sigwart waren de eersten die een stent inbrachten in de kransslagader van een hartpatiënt. De kransslagaders zijn slagaders die de hartspier van bloed voorzien. Interventie-cardioloog Patrick Serruys van het Erasmus MC was de eerste die dat in Nederland deed.

Kruisbestuiving

Van Beusekom vertelt: “Vóór de toepassing van stents werden vernauwingen in bloedvaten opgeheven door middel van dotteren: een ballonnetje drukt de vernauwing in de kransslagader weg. Maar dat gaat niet altijd goed. Bij sommige patiënten veert het bloedvat terug. En er kunnen scheurtjes in het weefsel ontstaan. Stents voorkomen het terugveren en ook weefselscheurtjes worden netjes weggeduwd, maar er ontstond wel een ander probleem: er trad veel vaker weefselgroei op, waardoor het vat alsnog wordt afgesloten. Bovendien was in de periodetussen 24 uur en drie weken na de plaatsing van de stent het risico op trombose (de vorming van een bloedstolsel dat de doorbloeding kan blokkeren, red.) verhoogd.

Mijn eerste onderzoeken op het lab waren op dat tromboseprobleem gericht. We zijn verschillende typen stents gaan onderzoeken. Het materiaal waarvan de stent is gemaakt, heeft namelijk grote invloed op het ontstaan van trombose. In die periode zijn we ook gaan experimenteren met de eerste medicinale stents. Die hebben een laagje van bijvoorbeeld heparine, dat de bloedstolling remt en zo de kans op trombose verlaagt. De ontwikkeling van nieuwe stents kwam steeds tot stand uit een kruisbestuiving tussen universiteit en medische bedrijven. Ik werk bij een medische faculteit. Mijn belangrijkste insteek is dat de patiënt beter wordt. Natuurlijk hebben bedrijven een commercieel belang, maar het belang van de patiënt hebben we met z’n allen nooit uit het oog verloren. Juist dankzij die gezamenlijke inzet zijn er enorme stappen vooruitgezet.”

Ontstekingen

“De eerste stents waren van metaal. Daarna gingen we stents van polymeren onderzoeken voor medicijnafgifte . Die bleken toch behoorlijke problemen te geven, zelfs wanneer materialen werden gebruikt waarvan men altijd had aangenomen dat zij door het lichaam werden getolereerd, zoals materiaal dat gebruikt wordt voor hechtdraad. Een stent gemaakt van zo’n polymeer kan in een bloedvat toch hevige ontstekingen veroorzaken.

De eerste drug-eluting stent, die gedurende enkele maanden na plaatsing medicijnen afgeeft die het litteken in het bloedvat mooi dun houden, was ook bedekt met een dun laagje polymeer. We denken nu dat die polymeren, ook al is het weinig, toch voor problemen kunnen zorgen als de medicijnen uit de stent zijn verdwenen. Dat is ook de reden dat je altijd moet onderzoeken of de ‘drager’ van een drug-eluting stent (het buisje zonder de medicijnen, red.) geen ernstige reacties veroorzaakt.”

Afbreekbaar

“We hebben nu al metalen stents waarvan de coating door het lichaam zelf worden afgebroken. De ultieme stent zal volledig worden afgebroken als hij zijn werk heeft gedaan, maar we hebben nog een lange weg te gaan voordat alle patiënten hiermee geholpen kunnen worden. We zijn bezig met stents die gemaakt zijn van lichaamseigen stoffen, bijvoorbeeld van melkzuur. Die worden binnen enkele jaren in het lichaam afgebroken. In de toekomst verwacht ik nog meer ontwikkelingen. Nu slikken patiënten medicijnen om de vorming van aderverkalking in de vaten in toom te houden. Ik denk dat we die medicijnen op termijn ook in de stents kunnen verwerken. Het zieke bloedvat zal steeds meer via de stent, van binnenuit worden genezen.”

‘Het zieke bloedvat zal steeds meer via de stent, van binnenuit worden genezen’

Doorbraken

“Om het herstelproces en eventuele complicaties te bestuderen, nemen we weefselstukjes weg uit het bloedvat. Voor pathologisch onderzoek snijden we daarvan coupes, dunne weefselplakjes waar je allerlei kleuringen op kunt toepassen om afwijkingen (bijvoorbeeld stolsels of ontstekingen, red.) vast te stellen. Voor mijn werk was het een belangrijke doorbraak dat we dunne coupes konden snijden van weefsel met de metalen stent erin. Bij de faculteit Tandheelkunde in Amsterdam leerde ik hoe ik dat kon doen. Er zijn heel wat internationale onderzoekers hier op het lab geweest om dat weer van ons te leren. Het is belangrijk dat de stent voor het snijden van coupes niet verwijderd hoeft te worden, want dan wordt de situatie in en rond het bloedvat niet verstoord en raakt er geen essentiële informatie verloren.

Een volgende doorbraak verwacht ik met mijn nieuwe project te bereiken. We gaan medicijnen detecteren die in het weefsel rondom de stent aanwezig zijn. Daarvoor maken we dunne coupes van de vaatwand die we met een supermicroscoop onderzoeken. De microscoop richt een laserstraal op een bepaalde plek en schiet als het ware een wolkje moleculen uit de coupe. In een massaspectrometer wordt aan de hand van hun massa vastgesteld om welke moleculen het gaat. Zo kunnen we precies vaststellen waar de medicijnen die de stent afgeeft terechtkomen. Dat zal ons inzicht hoe stents lokaal werken aanzienlijk vergroten.”