Je komt in het ziekenhuis voor een operatie. Nog voor je de operatiekamer wordt binnengereden heb je een koptelefoon op je hoofd. Kies je een vrolijke zomerhit of heb je liever rustige pianoklanken? De muziek klinkt nog steeds als je bijkomt uit de narcose.
Een dergelijke muzikale operatie zou zomaar binnenkort gangbare praktijk kunnen worden als het aan prof. Hans Jeekel ligt. Zijn onderzoek dat deze maand in Annals of Surgery wordt gepubliceerd met medeauteurs Victor Fu en prof. Michiel Verhofstad, laat zien dat patiënten die met muziek op onder het mes gaan, minder verslavende pijnbestrijding nodig hebben na de operatie. De kans op nare bijwerkingen of langdurig gebruik na afloop neemt hierdoor ook af. Het Erasmus MC voert de koptelefoons met muziek deze maand al in bij bepaalde operaties.
Energie
Fantasie-Impromptu van Chopin. Dat koos hij uit toen hij zelf geopereerd moest worden. Een stuk dat energie en kracht geeft en hij graag speelt op de piano. “Maar ik had ook een paar tophits van de jaren zeventig tot nu op mijn telefoon staan. Abba, Beatles en Unfinished Sympathy van Massive Attack.”
Hij speelt piano, musiceert graag met anderen en luisterde vaak naar muziek tijdens het werk op de operatiekamer. Niet zo raar dat in 2012 de gedachte opkwam: patiënten hebben wellicht ook baat bij muziek. Maar dan wilde hij het wel echt goed uitzoeken, met wetenschappelijk onderzoek. Na een jarenlange carrière als chirurg en afdelingshoofd Chirurgie besloot hij zich helemaal hierop te richten.
Vijfduizend patiënten
Die resultaten van een grote literatuurstudie zijn er nu. Uit het onderzoek onder vijfduizend chirurgische patiënten die via een koptelefoon muziek te horen kregen, bleek dat deze patiënten aanzienlijk minder verslavende pijnstillende medicijnen nodig hadden dan patiënten zonder muziek. De muziek stond voor, tijdens en na de chirurgische ingreep aan.
“Het effect is sterker dan verwacht”, vertelt Jeekel enthousiast. “Bovendien is behandeling met muziek een duurzame behandeling. Er zijn geen bijwerkingen, er is geen afval. En het bespaart ook veel kosten. Dat een behandeling geen bijwerkingen heeft is heel bijzonder. “We hebben nu zoveel bewijs dat we de patiënt de behandeling met muziek tijdens operatie niet meer mogen onthouden.”
Minder pijnstillers
Maar het belangrijkste vindt hij dat er minder pijnbestrijding nodig is. “Alle patiënten die geopereerd worden, krijgen pijnmedicatie. Dit zijn meestal de zogeheten opioïden, morfineachtige middelen. Behalve morfine horen ook fentanyl, oxycodon en tramadol tot deze groep. Ze hebben elk hun eigen gevaren en zijn al snel verslavend.”
Na een operatie gebruiken mensen vaak nog een tot drie dagen zulke middelen. Zes tot twaalf procent van de mensen die verslavende pijnmedicatie krijgen, gaan die chronisch gebruiken. In Nederland zijn er zo’n tweehonderdvijftigduizend chronische gebruikers.
Verslavend
Jeekel: “Patiënten gaan tegenwoordig snel met ontslag uit het ziekenhuis. Ze hebben dan nog pijn en krijgen medicijnen tegen die pijn mee naar huis. Daar kun je snel aan gewend raken en huisartsen blijven het voorschrijven. Aan sommige middelen, zoals oxycodon, kun je na een paar weken al verslaafd zijn.”
“De verslaving aan opioïden is een groot probleem. In de Verenigde Staten sterven jaarlijks vijfenveertig- tot vijftigduizend mensen door het gebruik en heeft men het over een opioïdenepidemie. Die hebben we hier eigenlijk ook”, aldus Jeekel. “Maar het mooie is dat we daar nu iets tegen kunnen doen, met muziek. Dat is belangrijk als je weet dat in 2018 1,3 miljoen Nederlanders verslavende pijnmedicatie gebruikten.”
Pijn, angst en stress verminderen duidelijk door muziek
Een vraag die voor de hand ligt, is hoe muziek zo’n effect kan hebben.
“Muziek heeft via het brein effect op ons fysiologisch systeem, dus in het lichaam. Onder andere op de stressrespons, het immuunsysteem, de afweer en de hormoonhuishouding. Hoe het precies werkt is nog niet bekend, maar de pijn, angst en stress verminderen er duidelijk door. Het effect van muziek in de hersenen wordt verder onderzocht.”
Heavy metal
De onderzoekers ontdekten dat bij sommige muziek het gunstige effect niet optreedt. Heavy metal blijkt niet te werken. Een bepaald type hardrock evenmin.
Jeekel: “Er zijn aanwijzingen dat de muziek aan bepaalde voorwaarden moet voldoen. Er moet een zeker ritme in zitten dat aansluit bij het hartritme, er moeten harmonieën zijn en pauzes. In sommige muziek zit dat niet. Dan werkt het niet goed.
Jeekel wil graag verder onderzoek doen om te bepalen welke muziek het beste resultaat geeft. “Misschien ontdekken we een algemene structuur en kunnen we die muziek dan componeren.”
Muziek als medicijn
Ondertussen zijn zes promovendi bezig met verschillende onderzoeken naar de effecten van muziek. Allemaal onder de noemer van Muziek als Medicijn. Deze onderzoeksgroep wil de wetenschappelijke kennis over de werking en toepassing van muziek vergroten. “We onderzoeken het effect van muziek op angst, stress en pijn bij patiënten in het ziekenhuis. En we richten ons op patiënten van alle leeftijden, van kinderen tot ouderen.”
Zelf kiezen
“Patiënten krijgen van ons een lijst om uit te kiezen. Die verschilt per leeftijdsgroep. Mensen die voor een heupoperatie komen, zijn vaak al op leeftijd. Voor hen hebben we hits uit de jaren zestig en zeventig, zoals The Beatles. Maar ook klassieke muziek. Voor adolescenten van twaalf tot twintig hebben we een andere lijst.”
Enthousiast
Over zijn eigen ervaring met een paar operaties met muziek is Jeekel heel enthousiast.
“Mijn ervaring om op muziek uit de narcose te komen was enorm positief. Ik had vrij weinig pijn en had echt het gevoel: Ik ben er weer!”
Dit onderzoek is mogelijk gemaakt dankzij donaties aan het Muziek als Medicijn Fonds, onderdeel van de Erasmus MC Foundation (www.erasmusmcfoundation.nl). Meer informatie: muziekalsmedicijn.nl
De studie uit dit verhaal is verschenen in Annals of Surgery