Neem je hobby mee naar het ziekenhuis!

Narcose

Een op de drie ouderen die zijn opgenomen in het ziekenhuis, krijgt te maken met een delirium. Een delirium (of delier) is een acute staat van verwardheid die grote gevolgen heeft voor het herstel van de oudere ziekenhuispatiënt. Een delier ontstaat vaak bij reeds kwetsbare patiënten die worden opgenomen met een acute lichamelijke ziekte, zoals een infectie. Maar delier kan ook ontstaan na een geplande operatie onder algehele narcose.

Illustraties: Grand Foulard

Overlijden

Een delier leidt dikwijls tot een langer verblijf in het ziekenhuis, veroorzaakt een grotere kans op het ontwikkelen van dementie en geeft een groter risico op voortijdig overlijden. Bovendien blijken patiënten die delirant zijn geweest, zichzelf thuis minder goed te kunnen redden na hun opname. Een kwart van de patiënten die een delier hebben doorgemaakt, overlijdt binnen een jaar na het delier.

Voorkomen

Maar er is hoop. Liefst dertig tot veertig procent van de deliriums is te voorkomen, weet klinisch geriater Jeannette Goudzwaard. “Als patiënten, hun familie, verpleegkundigen en artsen er alert op zijn en al van te voren maatregelen treffen, kan een groot deel van de oudere patiënten veel ellende bespaard blijven.”

Uitlokken

Op basis van twee verschillende factoren kan het risico op een delier worden ingeschat: de kwetsbaarheid van het brein en zogeheten uitlokkende factoren. Goudzwaard: “Mensen met dementie en mensen die een beroerte hebben doorgemaakt hebben een kwetsbaar brein. Bij hen kan een overplaatsing naar een andere kamer al een delier teweegbrengen. Op een IC is het onderliggend ziektebeeld – ernstig trauma of een heel zware operatie – een uitlokkende factor.”

Klok

Wat van cruciaal belang is, is dat het risico op delier van te voren wordt onderkend. Én dat vervolgens maatregelen worden getroffen. Om te beginnen is dat het ophangen of neerzetten van een klok of een wekker. Eentje die in het donker kan worden gelezen. Goudzwaard: “Want wat doe je als je ’s nachts wakker wordt? Je kijkt hoe laat het is omdat je wilt weten: hoe lang kan ik nog slapen?”

Puzzelboekje

Vervolgens is het van belang een goed dag- nachtritme in te bouwen. Doe ’s ochtends de gordijnen open, zet net als thuis je bril op en doe gebit en gehoorapparaten in. Goudzwaard: “Als je van puzzelen houdt, neem een puzzelboekje mee. Of een breiwerkje, of een andere hobby. Laat familie of verpleegkundige de muziek opzetten waar je van houdt. Er zijn ook mensen die het schemerlampje meenemen dat thuis op hun nachtkastje staat. Ook goed: een kussensloop van thuis of een Feyenoord-vlag als dat iets is waardoor de patiënt zich thuis voelt.”

Vertrouwd

Goudzwaard raadt patiënten en hun familie aan om zelf alert te zijn op het risico op een delier. Zoals gezegd zijn een eerder doorgemaakte beroerte en de diagnose dementie grote risicofactoren. “Wij adviseren familie van ouderen met een groot risico om te blijven slapen, het liefst de eerste twee of drie nachten van hun opname. Als vader of moeder dan ’s nachts wakker wordt, horen ze een vertrouwde stem. Het is heel normaal dat ouders blijven slapen als hun kind in het ziekenhuis is opgenomen. Waarom zouden partners en kinderen niet bij hun partner of ouders slapen?”

Specialistisch team

Er zijn in de nieuwbouw mogelijkheden voor rooming in. De eenpersoonskamers zijn uitgerust met een zitmeubel dat kan worden uitgeklapt tot een bed. Goudzwaard: “Het is sowieso verstandig om bij de opname van een kwetsbaar familielid te vragen of een expert op het gebied van geriatrie wil meekijken. Wij hebben in het Erasmus MC een Specialistisch Team Geriatrie. De verpleging van de afdeling kan daar hulp inroepen voor advies.”

Overeenkomsten

De gevolgen van een delier – langere ziekenhuisopname, grotere kans op dementie, voortijdig overlijden, slechtere zelfredzaamheid – zijn ernstig. Maar over de ontstaanswijze van een delirium was nog weinig bekend. Daar moest verandering in komen, vond apotheker Angelique Egberts. Zij onderzocht honderden patiëntendossiers van mensen die een delier doorstonden op overeenkomsten.

Immuunsysteem

In het bloed van delirium-patiënten vond ze verschillende aanwijzingen – waaronder een verhoogd aantal witte bloedcellen – die erop duiden dat het immuunsysteem uit balans was. Ook vond ze verlaagde hoeveelheden van stoffen die zijn betrokken bij een adequate signaaloverdracht in de hersenen. Egberts: “Een ontregeld immuunsysteem en verstoorde signaaloverdracht in de hersenen lijken bij te dragen aan het ontstaan van een delirium.”

Medicijnen

Egberts ontdekte ook een relatie tussen het ontstaan van een delirium en het gebruik van medicijnen die op de Anticholinergic Risk Scale (ARS) staan. “Dat is een lijst van zogeheten anticholinerge medicijnen. Deze medicijnen blokkeren bepaalde moleculaire processen in het lichaam waardoor bijvoorbeeld depressies en incontinentie worden bestreden.”

Verder onderzoek moet uitwijzen of een delirium uitblijft als deze medicijnen voor of tijdens de opname worden afgebouwd. Het zijn vooral niet-medicamenteuze ingrepen die een delier kunnen voorkomen of inkorten.

“Als mensen naar de operatiekamer gaan, worden brillen en gehoorapparaten vaak aan de verpleegkundige van de afdeling meegegeven. Beter is het om ze al op de verkoeverkamer (een ruimte in het ziekenhuis waar de patiënt na de operatie heen gaat om bij te komen van de narcose, red.) terug te geven aan de patiënt. Dan ziet en hoort hij of zij meteen weer goed. Verder is het zaak dat katheters, infusen en andere lijnen zo snel mogelijk worden verwijderd als ze niet meer strikt noodzakelijk zijn”, zegt Egberts.