Toxicologie

Corine Bethlehem speurt het lichaam af naar gif

Corine Bethlehem is de eerste vrouwelijke ziekenhuisapotheker van Nederland die zich tevens toxicoloog mag noemen. Een ziekenhuistoxicoloog zoekt in bloed en urine naar giftige stoffen en adviseert artsen over de behandeling van de vergiftiging. ‘Gif zie je niet aan de buitenkant.’

15 likes
Leestijd 4 min
Foto van ziekenhuistoxicoloog Corine Bethlehem
Ziekenhuistoxicoloog Corine Bethlehem

Op de spoedeisende hulp van het Erasmus MC wordt elke dag wel iemand met een vergiftiging binnen gebracht. Alcoholvergiftigingen niet meegerekend. Vaak is het niet meteen duidelijk wat, en hoeveel de patiënt binnen heeft gekregen. Ziekenhuisapotheker Corine Bethlehem, al járen geboeid door de toxicologie, vlooit dat uit voor de specialist die de patiënt behandelt.

Bethlehem behaalde haar toxicologie-registratie afgelopen najaar, nadat ze vier jaar praktijkervaring had opgedaan en elf cursussen van een week volgde. ‘We doen best veel toxicologie in het Erasmus MC. Ik hoop dat mijn opleiding bijdraagt aan een betere behandeling van intoxicaties in ons ziekenhuis.’

Levenden

Ze kan met eindeloos enthousiasme vertellen over de casussen die ze op haar bordje krijgt. Over de atropine die ze vond in het bloed van een patiënt die met een schijnbare overdosis cocaïne werd binnengebracht. ‘De atropine bleek te zijn verwerkt in de cocaïne. Hebben we gemeld bij het Trimbos Instituut. Dat bracht vervolgens een red alert uit over vervuilde cocaïne.’

En neem de patiënten die met een paracetamol-intoxicatie op de spoedeisende hulp belanden. ‘Dat gebeurt vaker dan je denkt. Mensen met kiespijn bijvoorbeeld, hebben zoveel pijn dat ze in een etmaal een heel pakje paracetamol slikken. Paracetamol kan je lever ernstig beschadigen, daarom willen we weten hoeveel de patiënt precies heeft genomen.’

‘De ontdekking van LSD in zijn bloed betekende ontzettend veel voor zijn ouders. Zij waren bang dat ze bij hun zoon een depressie hadden gemist.’

Ook herinnert ze zich diverse patiënten die in het ziekenhuis belandden na het drinken van zelf gestookte alcohol. ‘Daar zit vaak methanol in, dat kun je behandelen met fomepizol of ethanol. Als je er snel bij bent, overleeft de patiënt het.’

Paddenstoelensoep

En o ja, de herfst was in het land, dus vanuit ziekenhuizen op de Veluwe kwamen weer 1 of 2 keer bloedsamples binnen van mensen die giftige paddenstoelen hebben gegeten. ‘Sommige zijn zo giftig dat de lever ermee stopt waardoor acuut een levertransplantatie nodig is. Dat is in het verleden weleens nodig geweest bij meerdere leden van een gezin, omdat iedereen van dezelfde paddenstoelensoep had gegeten.’

Vaak staan Bethlehem en de artsen voor een raadsel. De oorzaak van de ziekte van een patiënt lijkt dan niet te vinden. ‘Je moet altijd blijven nadenken. Het is een puzzel. Wat zie je? De patiënt is bewusteloos, dus die kan het je niet vetellen. Je blijft dus klinisch behandelen – je zorgt dat het hart blijft kloppen, dat de lever en nieren blijven functioneren, dat de patiënt blijft ademen. Onderwijl zet je allerlei onderzoeken in.’

Overledenen

Bethlehem onderzoekt ook materiaal van mensen die een niet-natuurlijke dood zijn gestorven. Bij een niet-natuurlijk overlijden – of als daar twijfel over is – doet een forensisch arts een lijkschouw. In Rotterdam zijn dit artsen van de Forensisch Artsen Rotterdam Rijnmond (FARR). In alle andere regio’s in Nederland zijn de schouwartsen in dienst van de GGD.

‘Sinds 2017 werken Erasmus MC, de FARR en de politie nauw met elkaar samen, inmiddels is de samenwerking uitgebreid naar veel meer regio’s. Als de lijkschouwer zich afvraagt of er mogelijk een  giftige stof van invloed is geweest, neemt hij bloed en urine af en stuurt het naar ons. Wij hebben in het lab speciaal daarvoor een protocol post mortem toxicologie opgezet. We krijgen dagelijks meerdere casussen aangeleverd, uit heel Nederland.’

Begrafenis

Met de geavanceerde apparatuur in Bethlehems lab is binnen 24 uur duidelijk of er giftige stoffen in het bloed zaten die mogelijk hebben bijgedragen aan het overlijden. ‘Die samenwerkingsconstructie is echt uniek in Nederland. Door onze snelle post mortem-toxicologie hebben we nog voor de begrafenis van de overledene meer duidelijkheid over de doodsoorzaak.’

Die duidelijkheid kan voor nabestaanden van grote waarde zijn, weet Bethlehem. Ze herinnert zich een verdrietige zaak uit het midden van het land, waarbij zij toxicologisch onderzoek deed. ‘Een jongeman was dood gevonden onder een raam. Kennelijk naar beneden gesprongen, dus de eerste gedachte was: suïcide.’

Maar dat bleek anders te zitten. ‘We vonden LSD in zijn bloed. Dus hij is vermoedelijk in een waan gesprongen. Die ontdekking betekende ontzettend veel voor zijn ouders. Zij waren aanvankelijk bang dat ze een depressie hadden gemist bij hun zoon.’

De samenwerking met de FARR en de politie is ook voor de toxicologie als vakgebied in het Erasmus MC van belang, zegt Bethlehem. ‘Als iemand aan iets geks is gestorven, kunnen spoedeisendehulp-artsen daarvan leren. Onze kennis van de toxicologie wordt hier echt beter van.’

Niet-natuurlijk overlijden

Van een niet-natuurlijk overlijden is sprake wanneer een persoon overlijdt zonder dat daar een duidelijke oorzaak voor is, zoals ouderdom of ziekte. Een niet-natuurlijke dood kan bijvoorbeeld een suïcide, een ongeval of doodslag zijn. Een schouwarts doet dan onderzoek. De dood van een kind wordt ook altijd onderzocht door een schouwarts.

Een behandelend arts of politieagent mag ook nader onderzoek laten doen als hij een niet-pluis gevoel heeft. ‘Een van de docenten van mijn opleiding Toxicologie zei altijd: gif zie je niet aan de buitenkant. Mensen kunnen heel gemakkelijk iets door de koffie van hun slachtoffer roeren, waarna die persoon komt te overlijden zonder dat je weet dat die is vergiftigd. Maar met bloed- of urineonderzoek kun je verder kijken. Laboratoriumanalyses liegen niet.’

 

Lees ook