Stop geweld tegen vrouwen

Elk jaar hoort Hilmar Bijma van twintig zwangere vrouwen op haar afdeling dat ze thuis worden of zijn mishandeld. ‘Het is waarschijnlijk het topje van de ijsberg, want dit zijn alleen de vrouwen die het ons verteld hebben.’ Op de dag van Orange the World, die oproept geweld tegen vrouwen te stoppen, uit ze als gynaecoloog haar zorgen over zowel de moeder als het ongeboren kind. 

‘Als een moeder ernstig gestrest is, schaadt dat de ontwikkeling van het ongeboren kind’, legt Bijma uit. ‘Ernstige stress tijdens de zwangerschap kan bij kinderen op latere leeftijd leiden tot bijvoorbeeld psychische problemen, hart- en vaatziekten, diabetes en overgewicht. Bovendien gaat huiselijk geweld gepaard met een verhoogde kans op vroeggeboorte en een te klein kind. We weten dat dat samenhangt met minder kansen in het leven.’ Vijftien procent van de gedragsstoornissen bij kinderen zijn te verklaren uit angst van de moeder tijdens de zwangerschap. 

Niet normaal

Wanneer Bijma mishandeling vermoedt begint ze daarom altijd met het creëren van een veilige situatie. ‘Ik zorg dat de partner niet aanwezig is als ik vraag naar huiselijk geweld, want zo’n confrontatie kan thuis zorgen voor escalatie. Vervolgens zoek ik contact, blijf ik open en geef ik heldere grenzen ten aanzien van geweld aan. Soms moet ik vrouwen een spiegel voorhouden. Vrouwen die bijvoorbeeld verkracht worden door hun partner, herkennen dat gedrag soms niet meer als mishandeling. Het hoort erbij voor hun. Dan zeg ik: Dat vinden wij niet normaal.’ 

Normalisering van geweld komt vaak voor bij huiselijk geweld. ‘Er zijn ontzettend veel verschillende situaties, maar er is wel een soort patroon te ontdekken. De ene partner gaat over de grenzen heen en de andere partner kan grenzen niet goed verdedigen. Dit uit zich in controlerend gedrag, waarbij het slachtoffer soms minder vrijheden krijgt. Ze mogen bijvoorbeeld geen eigen geld of sociale contacten meer hebben. Soms loopt dit over in geweld. 42% van het huiselijk geweld zet ook tijdens de zwangerschap door. Dan hoor ik bijvoorbeeld van vrouwen dat ze in hun buik zijn geschopt of geslagen.’ 

Schuilnaam 

Als een zwangere vrouw meldt dat er acuut ernstig huiselijk geweld plaatsvindt, beschouwen Bijma en haar collega’s dat als een crisissituatie: ‘We zorgen voor drempelloze toegang tot veilige zorg. Vrouwen kunnen zich bij ons bijvoorbeeld laten opnemen onder een schuilnaam. We werken nauw samen met sociale organisaties en zorgen dat de vrouwen in contact komen met wijkteams, Moeders van Rotterdam of instanties voor huiselijk geweld en checken of ze daar ook echt aankomen.’ 

Herkennen 

Huiselijk geweld is lastig te herkennen. Vanuit haar achtergrond in de Sociale Verloskunde weet Bijma dat het belangrijk is om mensen in hun context te zien. ‘Bij een zwangerschapscontrole zie ik soms tekenen van dwang of geweld en zoek ik ruimte om dat te bespreken. Ook bel ik altijd na als vrouwen hun afspraak missen. Het kan namelijk zijn dat het niet lukt om te komen door sociale of andere relatieproblemen, bijvoorbeeld omdat een partner zorg ontzegt.’ 

Overmatige controle van een partner of isolatie van een gezin kan een signaal zijn van huiselijk geweld. ‘Natuurlijk leven sommige mensen meer teruggetrokken of zijn er andere omstandigheden, maar als een gezin niet aan de ‘normale activiteiten’ meedoet, dan kan dat een teken zijn.’ 

Kopje koffie 

Vermoed je dat iemand mishandeld wordt in je omgeving, is het volgens Bijma niet slim om gelijk de confrontatie aan te gaan. Ze doet ook niet aan blaming and shaming: ‘Bij huiselijk geweld zijn alleen maar verliezers. Vaak speelt er trauma of hebben mensen zelf niet geleerd hoe je gezonde grenzen kunt stellen en met je gevoel om kunt gaan, zowel dader als slachtoffer. Juist in de zwangerschap liggen enorme kansen voor het doorbreken van deze cirkel van geweld en trauma.’ 

Wat is dan wel wijsheid? ‘Voel je betrokken, durf te vragen: Hoe is het? Gaat alles goed? Als er maar  iemand is in de omgeving bij wie een vrouw of een kind terecht kan en zich veilig voelt. Kleine dingen maken al een groot verschil: een vriendelijk woord, een kopje koffie. Gewoon als mens bij een ander mens zijn.’ 

Hoewel Bijma ook veel extreme situaties ziet, staat ze er netto hoopvol in: ‘Je kunt enorm helpen. Het is echt wezenlijke geneeskunde: je verschuift iemands levenskoers positief en beïnvloedt de gezondheid van het kind vanaf het allereerste begin. Met kleine interventies kun je de gezondheid op lange termijn behouden en kun je chronische of psychische ziekten voorkomen.’