Vrouwen die kampen met overgewicht of obesitas als zij zwanger worden, hebben een veel grotere kans op complicaties tijdens de zwangerschap en bij de geboorte van het kind, dan vrouwen met een gezond gewicht. Het effect van gewichtstoename tijdens de zwangerschap op complicaties is lager dan werd aangenomen. Dat zijn de voornaamste conclusies uit de publicatie Association of Gestational Weight Gain With Adverse Maternal and Infant Outcomes van het JAMA Network.
Ellis Voerman en Romy Gaillard, respectievelijk promovendus en universitair docent bij Generation R (zie Kader), waren betrokken bij de metastudie, die resulteerde in het artikel: tussen 1989 en 2015 werden in ruim 25 cohorten in Europa en Noord-Amerika, data verzameld van meer dan 196.000 zwangere vrouwen. Naar Body Mass Index (BMI) gecategoriseerd – in de groepen ondergewicht, normaal gewicht, overgewicht en obesitas – werd onderzocht wat het effect van het lichaamsgewicht op de zwangerschap zou kunnen zijn.
Zwangerschapscomplicaties
“Meer specifiek keken we naar twee fenomenen”, zegt Voerman. “We onderzochten het mogelijke verband van zwangerschapscomplicaties met enerzijds een te hoog gewicht bij aanvang, en anderzijds met de toename van gewicht tijdens de zwangerschap. De voornaamste uitkomst van het onderzoek is dat vooral het hoge ‘aanvangsgewicht’ van invloed is. Met andere woorden, vrouwen met overgewicht of obesitas bij het begin van de zwangerschap, hebben een relatief grote kans op problemen, zoals zwangerschapsvergiftiging of een hoge bloeddruk. Dit kan niet alleen serieuze gevolgen voor henzelf hebben, maar ook voor het kind.”
Moeder en kind
Het onderzoek beschouwt een aantal veel voorkomende complicaties: zwangerschapsvergiftiging, hypertensie (hoge bloeddruk), zwangerschapsdiabetes, vroeggeboorte, een keizersnede en een te klein of een te groot kind bij geboorte.
Gaillard vertelt: “We hebben gekeken naar het absolute risico op complicaties voor vrouwen in de verschillende gewichtscategorieën. Zwangerschapscomplicaties voor moeder en kind traden op bij 34% van de vrouwen, die met een normaal gewicht zwanger werden. Bij vrouwen met ernstige obesitas was dit ruim 60%. Van de vrouwen met zeer ernstige obesitas bij aanvang én een flinke gewichtstoename tijdens de zwangerschap, had maar liefst 94% zwangerschapscomplicaties. Kinderen met een te hoog of een te laag geboortegewicht kunnen vlak na de geboorte, maar ook later in hun leven, gezondheidsproblemen krijgen. Er zijn dus risico’s voor zowel moeder als kind.”
Stresstest
“De zwangerschap is toch een soort stresstest voor je lichaam”, zegt Voerman. “Het lichaam past zich aan om te zorgen dat het ongeboren kind optimaal kan groeien en zich kan ontwikkelen in de baarmoeder. Zwangere vrouwen met overgewicht of obesitas lopen meer risico dat de normale aanpassingen van het lichaam aan de zwangerschap minder goed verlopen. Daardoor is er meer kans op complicaties.”
Optimale gewichtstoename tijdens de zwangerschap
“Dat vrouwen aankomen tijdens de zwangerschap is logisch”, geeft Gaillard aan. Gemiddeld is dat in die negen maanden zo’n veertien kilo. Maar dit is ook afhankelijk van het gewicht aan het begin van de zwangerschap. De baby groeit naar zo’n drie kilo, je hebt de ontwikkeling van de placenta, de vochthuishouding verandert en de vetmassa neemt toe. Maar je kan ook te veel of te weinig aankomen. In Amerika zijn er richtlijnen: welke gewichtstoename is optimaal, gerelateerd aan de BMI aan het begin van de zwangerschap? In onze studie hebben wij hier ook naar gekeken. Voor de vrouwen met ondergewicht, een normaal gewicht of overgewicht bij aanvang van de zwangerschap, bleken de Amerikaanse normen valide. Voor vrouwen met obesitas lijken deze echter te ruim. Maar minstens zo opmerkelijk is een andere conclusie: de invloed van de gewichtstoename tijdens de zwangerschap blijkt minder hoog dan gedacht. Die verklaart in onze studie maar zo’n 10 tot 20% van de variatie van de zwangerschapscomplicaties.”
Te hoog aanvangsgewicht
“We wisten al dat een te hoog gewicht, en zeker ernstige obesitas, nadelige gevolgen heeft voor moeder en kind”, geeft Gaillard aan. “Maar hoe sterk, daar hadden we weinig zicht op. De resultaten van het onderzoek zijn helder. Complicaties voor moeder of kind traden op bij 34% van de vrouwen, die aan het begin van de zwangerschap een normaal gewicht hadden. Bij vrouwen met ernstige obesitas in deze fase, was dit wel 60%. Het is dus evident dat het aanvangsgewicht bepalend is. Die grote impact was voor veel wetenschappers toch een eyeopener. Overigens is het ook moeilijker om in verwachting te raken wanneer er sprake is van obesitas. Dit was geen onderdeel van onze studie, maar zou een extra motivatie kunnen zijn voor vrouwen met een kinderwens.”
Generation R Next
Overgewicht en obesitas komen voort uit verschillende factoren, maar we weten dat leefstijl een belangrijke rol speelt. “Onze ambitie richt zich daarom op twee fronten”, zegt Gaillard. “Als vervolg op de originele Generation R, is er nu de Generation R Next Studie. Deze is specifiek gericht op de preconceptionele periode en de vroege zwangerschap. Hiermee willen we meer inzicht krijgen in de rol van deze kritieke perioden in de zwangerschap én op lange-termijn-uitkomsten bij moeder en kind. De studie is observationeel, oftewel meer beschrijvend. In de toekomst willen we een interventiestudie doen: wat gebeurt er als vrouwen in de preconceptieperiode en de vroege zwangerschap hun leefstijl aanpassen?”
Preventie
“Ons onderzoek heeft ook duidelijk gemaakt dat we moeten inzetten op preventie: hoe kunnen we ervoor zorgen dat vrouwen niet te zwaar zijn als ze zwanger worden? Dus niet pas tijdens de zwangerschap aandacht geven aan een gezonde leefstijl.” Gaillard is optimistisch: “De preconceptie-spreekuren zijn al opgenomen in onze gezondheidszorg. Veel vrouwen staan open voor adviezen, die hun leven én dat van hun aanstaande kind zo gezond mogelijk maken. We zijn op de goede weg!”
Generation R
Bevolkingsonderzoek Generation R (2001-heden) en Generation R Next (2017 gestart) zijn onderdeel van het Erasmus MC. Onderzoek naar factoren die van invloed zijn op gezondheid en ontwikkeling van Rotterdamse kinderen en hun ouders staat centraal.
De publicatie, “Association of Gestational Weight Gain with Adverse Maternal and Infant Outcomes”, is gepubliceerd in JAMA op 7 mei 2019.
