Ofschoon resistente bacteriën al jaren een groot probleem zijn in de ziekenhuiswereld, ontwikkelen grote farmaceutische bedrijven nauwelijks tot geen nieuwe antibiotica. De industrie acht de middelen niet rendabel genoeg. Maar het Franse farmaceutisch bedrijf Evotec Neuroscience is toch op zoek gegaan naar een nieuwe klasse antibiotica.
Worm
Die werd gevonden op een worm. De worm, een nematode, draagt van nature een bacterie bij zich van de soort Xenorhabdus. Deze blijken stofjes af te scheiden die de worm beschermen tegen andere bacteriën. Deze stofjes zijn gesynthetiseerd – nagemaakt in het laboratorium – door het eveneens Franse farmaceutisch bedrijf Nosopharm. Ze kregen de naam Odilorhabdines mee en worden nu in het Erasmus MC getest.
Een van de doelen van het onderzoeksproject, GNA-NOW geheten, is om voldoende gegevens te verzamelen om een Fase 1 studie te kunnen opstarten. In de Fase 1 studie wordt het antibioticum getest bij mensen. Het Erasmus MC gaat kijken of het antibioticum werkt in petrischaaltjes in het laboratorium.
Zorgen
Er is de laatste jaren onrust over de resistentie van bacteriën. “Er zijn met name zorgen over zogeheten GRAM-negatieve bacteriën, daar zien we wereldwijd een grote toename in resistentie”, zegt moleculair bioloog dr. Wil Goessens. “De impact is groot, ook in de huisartsenpraktijk. Huisartsen moeten regelmatig patiënten met een eenvoudige urineweginfectie laten opnemen in het ziekenhuis omdat gangbare, orale antibioticakuren niet meer werken. Deze patiënten moeten in het ziekenhuis aan het infuus.”
De afdeling Medische Microbiologie en Infectieziekten test in het laboratorium of de Odilorhabdines doen wat ze moeten doen: ziekteverwekkende bacteriën doden. De apotheek onderzoekt de farmacokinetiek. “We testen welke dosis je moet toedienen om een bepaalde concentratie van de werkzame stof in het bloed te krijgen voor een goed effect. Dat moet je tegenwoordig doen voordat een nieuw medicijn op mensen wordt getest”, legt ziekenhuisapotheker dr. Birgit Koch uit.
Klebsiella
Odilorhabdines werken alleen tegen zogeheten GRAM-negatieve bacteriën zoals Klebsiella pneumoniae en Escherichia-coli bacteriën. Of een bacterie GRAM-negatief of GRAM-positief is, hangt af van een verschil in de samenstelling van de celwand van de bacteriën. Dit verschil zorgt er ook voor dat bepaalde middelen wel werkzaam zijn tegen GRAM-negatieven maar niet tegen GRAM-positieven en omgekeerd.
In de studie werken Will Goessens en Birgit Koch nauw samen met bioloog Sanne van den Berg en arts-microbioloog Anouk Muller. Zij zijn de verantwoordelijke onderzoekers van de Nederlandse tak van de –Europese- studie naar het nieuwe middel. Initiatief voor deelname aan de studie nam vorig jaar arts-microbioloog prof. dr. Johan Mouton, die afgelopen zomer onverwacht is overleden.
Versterken immuunsysteem
Hoewel toenemende resistentie al jaren een groot probleem is, worden er nauwelijks nieuwe antibiotica ontwikkeld. Oplossingen worden bijvoorbeeld gezocht in het versterken van de cellen van het immuunsysteem van de patiënt. Of door onderzoek naar macrofagen. Beide methoden behoeven nog vele jaren onderzoek voordat de patiënt ermee kan worden behandeld. Ook de Odilorhabdines zijn echter voorlopig niet beschikbaar. “Dat gaat zeker nog wel tien jaar duren”, tempert Wil Goessens de verwachtingen.
In totaal is twaalf miljoen euro beschikbaar voor dit project waaraan instituten uit heel Europa meedoen. Het geld is afkomstig van het Innovative Medicines Initiative, een van de vlaggenschepen van Horizon 2020. Dit is het programma van de Europese Unie dat onderzoek en innovatie in de gezondheidszorg ondersteunt en bevordert.
vlnr: bioloog Sanne van den Berg, arts-microbioloog Anouk Muller, moleculair bioloog Wil Goessens en ziekenhuisapotheker Birgit Koch
